Book Title: Vir Paramparanu Akhand Pratinidhitva Author(s): Sukhlal Sanghavi Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf View full book textPage 8
________________ ૩૨૦] દર્શન અને ચિંતન is * આપણે ઉપર જોઈ ગયા કે દિગંબર ફિરકાએ અસલી આગમિક સાહિત્યને અવગણવામાં, તેને બહિષ્કાર કરવામાં માત્ર વિદ્યાના કેટલાક અંશે ગુમાવવા પૂરતી જ ભૂલ નથી કદી, પણ એ સાથે એણે વીરપરંપરાના ઘણા આચાર અને વિચારનો વારસો પણ ગુમાવ્યો છે. આગમિક સાહિત્ય છોડવા સાથે એના હાથમાંથી પંચાંગના પ્રવાહને સાચવવા, રચવા અને પોષવાનો સેનેરી અવસર જ ચાલ્યો ગયે. એ તે એક અબાધ્ય સત્ય છે કે મધ્યકાળમાં કેટલીક શતાબ્દીઓ દરમિયાન માનનીય દિગંબર ગંભીર વિદ્વાન હાથથી રચાયેલ દાર્શનિક, તાર્કિક અને અન્ય પ્રકારનું વિવિધ સાહિત્ય એવું છે કે તે માત્ર હરકોઈ જૈનને જ નહિ પણ હરકોઈ ભારતીય સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિના અભ્યાસીને માન ઉત્પન્ન કરે તેવું છે, તેમ છતાં ઐતિહાસિક દષ્ટિએ એ કબૂલ કરવું જોઈએ કે જો દિગંબર પરંપરાએ આગમિક અને પંચાંગી સાહિત્ય સાચવી, તેનું સંવર્ધન અને વ્યાખ્યાન કે વિવરણ પિતાની જ બે કર્યું હેત તે એ પરંપરાને ગંભીર વિદ્વાનોએ ભારતીય સાહિત્ય અને જૈન સાહિત્યને એક સંમાનવર્ધક ભેટ આપી હેત. ખેર, આ ઉપરથી એકંદરે મારે અભિપ્રાય કેવળ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ પણ એ બધા છે કે શાસ્ત્રોની બાબતમાં વીરપરંપરાનું જે કાંઈ પણ અખંડ પ્રતિનિધિત્વ આજે જોવા મળતું હોય તે તે શ્વેતાંબર પરંપરાને જ આભારી છે. હું જ્યારે દિગંબર પરંપરાની પુષ્ટિ અને તેના સમન્વયની દૃષ્ટિએ પણ તાંબરીય પંચાંગી સાહિત્ય જોઉં ત્યારે મને ચખું લાગે છે કે એ સાહિત્યમાં દિગંબર પરંપરાને પિષક થાય એવી અખૂટ સામગ્રી છે. અમુક મુદ્દા પરત્વે મતભેદ થતાં, તેને ઐત્તિક આગ્રહનું રૂપ અપાતાં જે હાનિ દિગંબર પરંપરાને ઉઠાવવી પડી છે તેનો ખ્યાલ એ પંચાંગી સાહિત્યને તટસ્થભાવે વાંચ્યા સિવાય આવી ન શકે. જો એ સાહિત્યમાંનાં અમુક વિધાન દિગંબર પરંપરાને બંધબેસતાં આવે તેમ ન હતું, તે તે પરંપરાના વિદ્વાને, એ વિધાને વિશે–એ સાહિત્યને છોડ્યા સિવાય પણ, જેમાં બ્રાહ્મણ અને બૌદ્ધ પરંપરામાં બન્યું છે અને જેમ એક જ તત્ત્વાર્થ ગ્રન્થને સ્વીકારી તેની જુદી જુદી વ્યાખ્યામાં બન્યું છે તેમ–વિવિધ ઉહાપોહ કરી શકતા હતા અથવા તે ભાગને, સ્વામી દયાનન્દ સ્મૃતિ પુરાણ આદિમાંના અનિષ્ટ ભાગને પ્રક્ષિપ્ત કહ્યો છે તેમ પ્રક્ષિપ્ત કહી, બાકીના સમગ્ર પંચાંગી ભાગને સરકારી, પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ મૂળ રૂપમાં કાંઈક વિશેષ સાચવી શક્યા હતા. દિગંબર પરંપરાનું સમગ્ર માનસ એવું એક તરફી વયેલું દેખાય છે કે તેને જિજ્ઞાસ્ત અને વિદ્યોપાસનાની દષ્ટિએ પણ પંચાંગી સાહિત્ય જેવા કે વિચારવાની વૃત્તિ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 ... 6 7 8 9 10
