Vir Paramparanu Akhand Pratinidhitva

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 7

વીરપરંપરાનું અખંડ પ્રતિનિધિત્વ
૩૦૯ શિક અસર ન કરી અને કરી હોય તે તે નામમાત્રની. આ કલ્પના માત્ર અસંગત જ નથી, પણ અનૈતિહાસિક સુધ્ધાં છે. ભારતવર્ષના કોઈ પણ ભાગમાં વર્તમાન કે રચાતા સાહિત્ય વિશે એવાં પક્ષપાતી વિનાશક બળા ક્યારેય ઉપસ્થિત થયાને ઇતિહાસ પ્રાપ્ત નથી થતો કે એ બળોએ માત્ર જૈન સાહિત્યને સર્વથા વિચ્છેદ કર્યો અને બ્રાહ્મણ તેમ જ બૌદ્ધ સાહિત્ય ઉપર દયા દાખવી હોય. આ અને આના જેવી બીજી કેટલીયે અસંગતિએ આપણને એમ માનવા પ્રેરે છે કે વીરપરંપરાનું અસલી સાહિત્ય (ભલે તેના બંધારણમાં, ભાપાસ્વરૂપમાં અને વિષયચર્ચામાં કાંઈક ફેરફાર કે ઘટાડ-વધારે થયો તેય) વસ્તુતઃ નાશ ન પામતાં અખંડ રીતે હયાત જ રહ્યું છે. આ દષ્ટિએ જોતાં એ અસલી સાહિત્યને વારસો દિગંબર ફિરકા પાસે નથી, પણુ શ્વેતાંબર અને સ્થાનકવાસી એ બે ફિરકા પાસે છે. સ્થાનકવાસી ફિરકે કેટલુંક અસલી આગમિક સાહિત્ય ધરાવે છે, પણ તે કાળ, શાખા, પાંદડ અને ફુલ કે ફળ વિનાને એક મૂળ કે થડ જેવું છે અને તે મૂળ કે ઘડ પણ તેની પાસે અખંડિત નથી. એ પણ ખરું છે કે શ્વેતાંબર પરંપરા જે આગમિક સાહિત્યના વારસ ધરાવે છે તે પ્રમાણમાં દિગંબર પરંપરાનાં સાહિત્ય કરતાં વધારે અને ખાસ અસલી છે તેમ જ સ્થાનકવાસી આગામિક સાહિત્ય કરતાં એ વિશે વિપુલ અને સમૃદ્ધ છે, છતાં તે અત્યારે જેટલું છે તમાં જ બધું અસલી સાહિત્ય મૂળ રૂપમાં જ સમાઈ જાય છે એમ કહેવાને આશય નથી. સ્થાનકવાસી ફિરકાએ અમુક જ આગ માન્ય રાખી તે સિવાયનાને માન્ય ન રાખવાની પહેલી ભૂલ કરી. બીજી ભૂલ આગમિક સાહિત્યના અખંડિત વિકાસને અને વીરપરપરાને પિવતી નિયુક્તિ આદિ ચતુરંગાના અસ્વીકારમાં એણે કરી અને છેવટની અક્ષમ્ય ભૂલ એ ફિરકાના મુખ્યપણે ક્રિયાકાંડના સમર્થનમાંથી ફલિત થયેલ ચિંતન-મનનના નાશમાં આવી જાય છે. જે સૈકાઓ દરમિયાન ભારતવર્ષમાં આશ્ચર્યજનક દાર્શનિક ચિંતન, મનન અને તાર્કિક રચનાઓ ધધબંધ થતી હતી એ જમાનામાં વેતામ્બર અને દિગંબર વિદ્વાને પણ એ અસરથી મુકત રહી ન શક્યા અને તેમણે થડે પણ સમર્થ ફાળે જૈન સાહિત્યને અ, તે જ જમાનામાં શરૂ થયેલ અને મેર વિસ્તરેલ સ્થાનકવાસી ફિરકાએ દાર્શનિક ચિંતન-મનનની દિશામાં અને તાર્કિક કે બીજા કેઈ પણ એ સાહિત્યની રચનામાં પિતાનું નામ નથી નેંધાવ્યું—એ વિચાર ખરેખર સ્થાનકવાસી ફિરકા માટે નીચું જેવડાવનાર છે. આ બધી દષ્ટિએ સ્થાનકવાસી ફિરકાને વીરપરંપરાનું અખંડ પ્રતિ નિધિત્વ અગર તે અપેક્ષાકૃત વિશિષ્ટ પ્રતિનિધિત્વ ધરાવનાર કહી ને શકાય. તેથી હવે બાકીના બે ફિરકાઓ વિશે જ વિચારવાનું પ્રાપ્ત થાય છે.