Vandittu valu Pratikramana ane Chattari Mangalam

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 7

આત્માનો અરીસો પૂજ્ય મુનિશ્રી સંતબાલજીએ “શ્રી વંદિત્ત સૂત્ર” પર જે કાવ્યની રચના કરી છે તે ખરેખર તેઓની કાવ્યશક્તિ, ઊંડું ચિંતન અને ચારિત્ર પ્રત્યેની જાગૃતિનાં દર્શન કરાવે છે.
એક એક વ્રતોના ભાવોને કાવ્યમાં એટલા સરલ અને સરસ રીતે ગૂંથ્યા છે કે તેમાં કોઈ ભાવ રહી જવા કે છૂટી જવાને બદલે ભાવોની ભરતી દેખાય છે. એ એમની સાધના અને જાગૃતિની ઝલક છે, એ સ્પષ્ટ રીતે પુરવાર થાય છે.
તેઓશ્રીની જાગૃતિની એક એક વાત સાંભળીએ ત્યારે આપણને સ્પષ્ટપણે સમજાય છે કે તેઓશ્રીનું તન પરોપકારમાં અને મન આત્મસાધનામાં યા આત્મસંશોધનમાં રહેતું હશે. સેવાનાં કાર્યો ઉપરાંત તેઓએ સાહિત્ય સર્જન પણ ઘણું કર્યું છે. તે તેઓમાં રહેલી એક આગવી શક્તિ અને ઉદાત્ત ક્ષમતાનું પરિણામ છે. વળી તેઓમાં નિર્લેપતા અને નિસ્પૃહતા પણ કેવી અભુત હશે કે સેવા કાર્ય વિષે ગંભીર વિચારણા પૂરી થતાં જ તુરત જ લેખનકાર્યમાં જોડાઈ જતા. લેખનકાર્યમાં અગાઉની વાતો વચમાં ડખલગીરી કરી શકતી નહિ. કેવી હશે તેઓની કાર્ય પ્રત્યે નિષ્ઠા ? તેઓ તુરત જ લેખનકાર્યમાં ચિત્તને કેવી રીતે સ્થિર કરી શકતા હશે ? ચિત્તની આ ભૂમિકા જ તેઓનાં આત્મભાનને પ્રગટ કરે છે.
વળી તેઓશ્રીની આત્મઆરસી કેવી સ્વચ્છ હશે કે જેમાં પડેલ એકાદ ડાઘ પણ તેઓ માટે અસહ્ય હોય અને તેથી જ એ ડાઘને ભૂંસી આરસીને સ્વચ્છ કરવાનાં ભાવો આ પ્રતિક્રમણમાં ભર્યા છે. કહ્યું છે :
“જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર, ત્રિપુટી નિજ ભાવની;
સ્વચ્છ એ આરસી મારી, ડાઘા લૂછી પ્રતિક્રશું.” આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવ રૂપ ધર્મને પ્રાપ્ત કરવા જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર-તપ અને વીર્ય એ પાંચ આચારો કહ્યાં છે. તેમાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રની ત્રિપુટી મુખ્ય છે. એનાં પાલન દ્વારા આત્મસ્વરૂપની ઝાંખી થાય છે તેથી આ ત્રિપુટીરૂપી દર્પણ એ આત્માનો ખરો અરીસો ગણાય છે. એ અરીસામાં જોઈ પોતાના શીલને શુદ્ધ બનાવવા માટે બધા દોષોને લૂંછી-ભૂંસી નાખી દૂર કરવા અને શુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા નાના-મોટાં દોષોને નિંદી, ગર્દી, ફરી તે દોષ ન થાય તેવા સંકલ્પ સાથે તેનાથી પાછા વળવા પ્રતિક્રમણ કરવાનું હોય છે.
આવા ભાવો ઉપરોક્ત ગાથામાં સંતબાલજીએ રજૂ કર્યા છે.
સહુ જીવો પોતાની આત્મ આરસીને, આ વંદિતુ પ્રતિક્રમણ દ્વારા સ્વચ્છ બનાવે, એ ભાવના સાથે. ચિંચણ, તા. પ-૩-૯૭
લલિતાબાઈ મહાસતીજી