________________
૧૯
વ્યાખ્યાન ૨૯૦]. ગુણવ્રત તથા શિક્ષાવ્રતના પ્રાયશ્ચિત્ત અને બરછી વગેરે લોઢાનાં બનાવેલાં ઘણાં હથિયારો મોટી કિંમતવાળાં હતાં. તે જોઈને તેમણે વિચાર્યું કે, “આ હથિયારોથી પરંપરાએ અનેક જીવોની હિંસા થશે, માટે તે સર્વેને ભાંગીને ઝીણો ચૂરો કરી ખાડો ખોદી દાટી દેવાં જોઈએ.' આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે પોતાના સેવકોને હથિયારોને તેવી રીતે દાટી દેવાનો હુકમ કર્યો. સેવકોએ ઘણા ઘનનો લાભ દેખાડ્યો, તોપણ તેમણે તેમનું કહેવું કબૂલ રાખ્યું નહીં.”
રાત્રીભોજનના નિયમનો ભંગ થાય તો ત્રણ ઉપવાસ. રાત્રીએ બીજાને પીરસે તો એક પુરિમઢ, અને વારંવાર તેમ કરે તો દશ ઉપવાસ. અજાણતાં લગભગ વેળાએ જમવાથી એક આયંબિલ, પ્રભાતે ઝલઝાંખલ સમયે ખાય તો એક આયંબિલ. સાધુઓને તો સર્વથા જીવિતપર્યન્ત રાત્રીભોજનનો નિષેધ કરેલો હોય છે, તેથી તેમણે તો તેની ઇચ્છા માત્ર પણ કરવી નહીં. કેમકે ઇચ્છા કરવાથી પણ મોટો દોષ લાગે છે. તે ઉપર દ્રષ્ટાંત કહે છે
શ્રીપુર નામના નગરમાં ઘનશ્વર નામના સૂરિ ચાતુર્માસ રહ્યા હતા. તેમનામાં ઉપવાસ કરવાની શક્તિ નહોતી. અન્યદા પર્યુષણ પર્વ આવતાં બીજા સાઘુઓ તથા શ્રાવકો છઠ્ઠ, અઠ્ઠમ વગેરે તપ કરવા લાગ્યા. તે વખતે સૂરિએ વિચાર્યું કે, “હું ઉપવાસ કરી શકતો નથી, તો પણ આજે તો ઉપવાસ કરું.” એમ વિચારીને તેણે પ્રથમ પોરસીનું પચખાણ કર્યું, પછી પુરિમટ્ટનું કર્યું, પછી અવઠ્ઠનું કર્યું, એમ વઘતું વઘતું પચખાણ કરવા લાગ્યા. બીજા સાઘુઓએ ગુરુને કહ્યું કે, “અમે આહાર લઈ આવીએ, તમે પચખાણ પારો.” ગુરુ બોલ્યા કે, “આજે તો ઉપવાસ જ છે.” પછી સાંયકાળનું પ્રતિક્રમણ કર્યું. સંથારાની વિઘિ ભણીને સંથારો કર્યો, પણ ભૂખને લીધે તેમને નિદ્રા આવી નહીં. મધ્યરાત્રિએ ગુરુ બોલ્યા કે, “હે મુનિઓ! અસુર થયું છે, માટે અન્ન લઈ આવો.” સાઘુઓ બોલ્યા કે, “હજુ તો મધ્યરાત્રિનો સમય છે, સૂર્યોદય થયો નથી, શંખ વગાડનારે હજુ શંખ પણ વગાડ્યો નથી, કૂકડાઓ પણ બોલતા નથી. આપે જ અમોને શીખવ્યું છે કે, “રાત્રીભોજનથી મૂળ ગુણની હાનિ થાય છે. માટે આ વખતે ભિક્ષા લેવા જવું યોગ્ય નથી. લોકો પણ હજુ સૂતા છે.” તે સાંભળીને સૂરિ બોલ્યા કે, “હે શિષ્યો! શંખ પોતાના પિતા સમુદ્રને મળવા ગયો છે, સૂર્યનો રથ ભાંગી ગયો છે; અને કૂકડા પણ ઊડીને બીજે ઠેકાણે આકાશમાં ગયા છે. કહ્યું છે કે
उयहिं सरेविण शंख गय, कुक्कुड गया नहंसि ।
रह भग्गो सूरय तणो, तेण न विहाइ रत्ति ॥१॥ ભાવાર્થ-શંખ સમુદ્રને મળવા ગયો છે, કૂકડા આકાશમાં ગયા છે, અને સૂર્યનો રથ ભાંગી ગયો છે, તેથી રાત્રી વીતી ગઈ જણાતી નથી.”
આ પ્રમાણે સાંભળીને સાધુઓ બોલ્યા કે, “આપ જે કહો છો તે સત્ય છે, પણ સુઘાતુર માણસો શું શું કરતા નથી? જુઓ!
पंच नश्यन्ति पद्माक्षि, क्षुधार्तस्य न संशयः ।
तेजो लज्जा मतिर्ज्ञानं मदनश्चापि पंचमः॥१॥ ભાવાર્થ-હે કમળના સરખા નેત્રવાળી સ્ત્રી! સુઘાતુર માણસનું તેજ, લ, બુદ્ધિ, જ્ઞાન અને પાંચમો કામદેવ એ પાંચે વાનાં નાશ પામે છે, એમાં કાંઈ સંદેહ નથી.”
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
