________________
ફઈએ.
ગોકીબાઈ–બહેન ! મહારો અપરાધ થયો હોય તે - સમરથ–જો! જે, વળી, પાછું એ સંભાર્યુ? માફી માગવા તૈયાર થાઓ છે તે અપરાધ કરે છે જે શું કરવા? હવે એ વાત બસ કરે! હું કહું તેમ તજવીજ કરવા માડે! છેકસ પરણવવા એ હાનાં બચ્ચાંના ખેલ નથી! આજે તે હું પાલીતાણું તરફ જાઉં છું, ત્યાંથી આવીને હારા ભાઈએ બતાવ્યાં તે તમામ ઘરમાં આપણે માટે સારું કર્યું તે હું બતાવું છું, સમજ્યાં? મહારે માટે નીચે ગાડી એકદમ મંગાવો, ટેવને વખત થવા આવ્યો છે.
હમેશાં બીજે વખતે તે સમરથ બ્રેન સ્ટેશન ઉપર ચાલીને જતાં પણ આજે તે ભાઇને વખત બદલાઈ જઈ સારે થયો છે. અને પોતે કીકાના વેવીશાળનું બીડું ઝડપ્યું છે. ઘરમાં નેકર હતો નહીં એટલે ઈદગીમાં બીજી ત્રીજી વખત ગાકીબાઈ જાતે શેરીમાં જઈ ભાડાની ગાડી કરી લાવ્યાં. તહેવારને દિવસ હોવાથી ગાડીવાળે રૂ. બે માગ્યા તે ઠરાવી સમરથ હેનને આશાભરી ઉપકારની લાગણીઓ સાથે વિદાય કર્યા.
ગાડીમાં બહુ ભીડ હતી. ડાકોરજીને મેળો બહુચરાજીને મેળો અને અજમેરને રસ એટલું સાથે આવેલું હોવાથી બચકાં પિટકાંની પેઠે હાથ પગવાળાં મનુષ્યો પૂરેલાં હતાં ! અને “દશ માણસ બેસે” ત્યાં પંદર વિશ બેસી ચૂકેલું તેવામાં સમરથ હેન સુરત ના સ્ટેશન ઉપર આવ્યાં. પણ એમને એક સાસરા તરફને દૂરને સગે સ્ટેશન ઉપર કલાર્ક હતો એટલે તેમના પગમાં જેર હતું. બન્યું પણ એમ જ! એમને જોતાં જ તે દેડતો આવ્યો અને એક ખાનામાંથી ચકલાંના ટોળાની પેઠે ચીંચીં કરતાં માણસને બેલતાં બંધ કરી અંદર સમસ્થ બાઈને તેમનાં પિટક સાથે બેસાડી દીધાં ને ગાડી ઉપડી..
સારા નસીબે આ ખાનામાં ઘણું ખરાં બૈરાં હતાં; અને બૈરાંના ટોળામાં સમરથનું જોર બહુ ચાલતું. એમની સહજ પ્રભાવશાળી કદાવર આકૃતિએ બે માણસ જેટલી જગા તે રેકી, પણ તેમના દમામમાં, તે જગા થઈ શકી. “એ તમારા કંઈ સગા છે?” ગાડી ઉપડતાં જ નજીકની એક સ્ત્રીએ પૂછ્યું.
સગા, શું કરવાના હતા? એને કન્યા કયાં હતી કન્યા, હું હોઉને એ છોકરો પરણે. પછી આટલું એ ન કરે, આટલું?” પરગામનાં પેસેન્જર સન્મુખ સમરથે, પિટકામાંથી પાનને ડાબડો કહાડતાં કહાડતાં નિર્ભય રીભે ચલાવ્યું. સમરથની સામે જ એક સ્ત્રી તેની બે છોકરીઓ સાથે બેઠી હતી. એ ત્રણેનાં કપડાં ઉપરથી જ તેમની સાધારણ સ્થીતિ જણાઈ આવતી હતી. રંગે ત્રણે-માતા અને બે પુત્રીઓ કાળાં હતાં, કુદરતે સહજ પાર્ક કાળો રંગ બનાવી મૂક હતા. તેમાં રહેતી છોકરી બાર તેર વર્ષની હતી તેને જે થોડીક વખત ઉપર શીતળા નીકળવાથી મહેપર શીળીનાં ચાઠાં એટલાં બધાં થઈ ગયાં હતાં કે એક રેતીનો દાણે મૂકવા જેટલી જગો બાકી ન હતી ! આ લેકેએ સમરથને માટે સંકોચાઈને જગો કરી “ કયાંથી આવે છે?” સમરથે પૂછયું. “મુંબાઈથી” એ છોકરીએની માએ જવાબ આપ્યો.
મુંબાઈમાં ધંધે હશે !”
ના, હેન, આ હેટી છોકરીને માતા નીકળ્યા ત્યારથી એની એક આંખ જાણે જવા બેઠી છે! તેની દવા કરાવવા ગઈ હતી! કે તમારા જેવાએ કહ્યું કે-મુંબઈમાં સારી
