Shattrinshika Chatushka Prakaranam

Author(s): Dharmvijay
Publisher: Lalchand Nandlal Vakil

Page 7

કવ્યાસ્તિકનયની અપેક્ષાએ ધ્રૌવ્ય અને પર્યાયાસ્તિક દ્રવ્યાનુયેગાદિ નયની અપેક્ષાએ ઉત્પાદ-વિનાશપણું, એ પદ્રવ્યોના અને અનુયાગનું ટૂંકું તીત–અનાગત અનંત પર્યાયો, એવદ્ધવ્ય પૈકી છવદ્રવ્ય સ્વરૂપ અને પુદ્ગલદ્રવ્યને અનુસરતા અધ્યાત્મવાદ તેમજ કર્મ
વાદ તથા સપ્તભંગી સપ્તનય ઈત્યાદિ સર્વ વિષયોને સમાવેશ થાય છે. ચિત્તની એકાગ્રતા હોય તેજ પ્રાય: આદ્રવ્યાનુયોગમાં પ્રવેશ થાય છે. દર્શનશુદ્ધિનું ખાસ કારણ છે. “વિઘ રંforોરો' દ્રવ્યાનુયોગની ચિન્તનાથી દર્શનશુદ્ધિ થાય છે.
૨ ક્ષેત્રો, પર્વત, નદીઓ, દીપ, સમુદ્રો વિગેરેનું ક્ષેત્રફળ, ઘનફળ, જીવા, પરિધિ, ધન બાવા, વર્ગમૂલ વગેરે વિષયનો ગણિતાનુગમાં સમાવેશ થાય છે. જંબૂદીપપન્નતિ, સૂર્યપન્નત્તિ, દેવેન્દ્રનકેન્દ્રપ્રકરણ, ક્ષેત્રસમાસ ક્ષેત્રલોકપ્રકાશ વિગેરે ગ્રંથે આ અનુયોગના પ્રતિપાદન કરનારા છે.
૩ ચરણકરણાનુયોગ એ આચારપ્રધાન અનુયોગ છે. ચરણસિત્તરિ, કરણસિત્તરિ વિગેરે ક્રિયાકલાપનું જ્ઞાન તેથી વિશેષ થાય છે.
૪ ધર્મકથાનુયોગમાં ધર્માચરણાપ્રધાન ચરિને અન્તર્ભાવ થાય છે. આ કથાનુયોગ બાલ જીવોને ધર્મમાર્ગે ચઢવાનું પ્રશસ્ત સાધન છે.
આ પત્રિશિકા ચતુષ્ક નામના ગ્રંથમાં પરમાણુ ખંડ છત્રીશ્રી, પુદગલ છત્રીશી, બ છત્રીશી અને *નિગોદ છત્રીશી એ ચાર પ્રકરણનો સમાવેશ થાય છે. એ ચારે પ્રકરણમાં દ્રવ્યાનુગજ સંપૂર્ણ ભરેલો છે. તેના સંપૂર્ણ વિષયનું જ્ઞાન તે જ્યારે એ ચારે ગ્રન્થનું મનનપૂર્વક સાદંત વાચન થાય ત્યારેજ થઈ શકે અને વિષયનિર્દેશનું ભાન આગળ અપાયેલ અનુક્રમણિકાથી થઈ શકે, છતાં અહિં પ્રસંગસંગતિથી કાંઈક અંગુલિનિર્દેશ કરે અનુચિત નહિં ગણાય, * ૧ પરમાણુ ખણ્ડ છત્રીશીમાં પરમાણુરૂપ પુદ્ગલન ક્ષેત્રાવસ્થાન
કાળ, અવગાહનાવસ્થાનકાળ, દ્રવ્યાવસ્થાનકાળ અને ભાપર છત્રીશીમાં વાવસ્થાનકાળ કહેવા પૂર્વક કે કાળ ક્યા કાળની અપેઆવતો વિષય, ક્ષાએ ન્યૂત વા અધિક છે ? અને એ ન્યૂનતા વા આ
ધિક્યમાં શું કારણ છે ? તે વિષયનો ગ્રંથકારે તેમજ વૃત્તિકારમહર્ષિએ સારી રીતે ઉલ્લેખ કર્યો છે. તેનું ભાષાંતર ફટનેટ તેમજ ખાસ સારાંશ રૂપે પરિશિષ્ટો આપી સૂક્ષ્મતત્વોને પણ સહેલાઈથી બંધ