Shaktayanacharya Vyakaranam

Author(s): Shaktayanacharya, Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 485

४८४
शाकटायनन्याकरणम्
चूलादिभ्योऽणा शरा११।। मूलादयः प्रमोगाम्या । स्वर्गस्वस्तिवाचनादिभ्यो चश्श्लुक ॥३।२।१२३।। स्वर्गादयः स्वस्तिवाचकादयश्च प्रयोगगम्याः। .
तद्धरदबहदावहत्तु वंशादेर्भारान् ॥३।२१६६।। वंश, दूरु, बरूवन, मूलस्थूण, लक्ष, अस्मन्, इशु, स्वद् । इति शादिः ।
दण्डादियज्ञाद्यछम् । ३।२।२०४|| दण्ड, मुसल, मधुपर्क, शका, कथा, अर्ह, मेद्य, मेघा, उदक, वध, युग, इभ । इति दण्डादिः ।
छेदादनित्यम् ।।३।२।१७८|| छंद, भेद, दोह, द्रोह, कर्प, विकर्ष, प्रकर्ष, विप्रकर्ष, प्रयोग, विप्रयोग, रांप्रयोग, वत, प्रेक्षा, रांप्रश्च । इति छेदादिः ।
चामाद्यादेः खः ।।३।२।१८।। [ वागायादयः प्रयोगगम्पः । ]
प्रतिजमादे ॥३२२०१शा प्रतिजन, अनुजन, इदंयुन, संयुग, समयुग, परयुग, परस्यकुल, अमुष्यकुल, विश्वजन, पञ्चजन, महाजन । इति प्रतिजनापिः । - कथादेष्ठण शरा२०२|| कथा, विका, विश्वकथा, संकथा, वितण्डा, जनवाद, जनवाद, जनेवाद, जनीवार, वृत्तिसंग्रह, गुण, गण, दायुर्वेद, गुड, गुल्मास, इच्छु, सक्नु, वेणु, अनूप, मांदन, रांचाम, संघात, प्रवास, वियास, उपवास, इति कथादिः ।
हविरन्नभेदादपूपादेयों वा ॥३२२६१०५|| अपूप, सण्डुल, पृथक्, अभ्यूप, अभ्योप, अदोष, किण्व, मुसल, कटक, वर्णवैप्टक, इर्गल, स्थूणापूय, सम्यः, दीप, प्रदीप, अश्यप । इति अपूपादिः ।
युगाशोयः ॥३।२।११०॥ दुग, हधिस, अटका, बहिण, मंधा, सुन्, वीच, प, रक्षा, खद, विप । इति चुगादिः ।
पुवादेईमन् ॥३।३८| पृथु, मृदु, महि, पर, सनु, तमु, बहु, साधु, आशु. तर, गुरु, खण्ड. बदल, चण्ड, वड, अकिश्चन, वाल, वाड, पाक, वत्स, मन्द, स्वादु, , वृप, हरव, दीर्घ, दिघ, शुभ, प्रिय । इति पृथ्वादिः ।
वर्णदृढादिभ्यष्ठयण च ।।३।३१९|| सूट, वृद्ध, परिवृत, कुश, श, चुना, शुक्र, आम्र, लवण, शीत, उष्ण, जड़, विर, मूत्र, पूसं, पण्डित, मधुर, वियात, बिलात, विमनस्, विशारद, विमति, सम्मति, सम्मन । इति दृढादिः । प्राकृतिगणोऽन् !
पतिराज्ञान्तगुणाकाराजादिभ्यः कृत्ये च ।।३।३।१०|| राजा, कवि, ब्राह्मण, माणव, वाइव, पोर, धूर्त, आराधय, विराश्य, उपराभय, अपिराधय, अनुशंस, गुगल, चपल, निपुण, पिशुन, वाक्ष, स्वस्थ, विश्वस्त, विपाल, विशापति, पुरोहित, ग्रामिक, सण्डिका, दण्डिस, कमिक, वषिक, व्यलोक, मुसका, अजिनिका अजालक, छविका, रानक । इति राजादिरात्र्तिगणाः ।
युबादिहायनान्तादम् ।।३।३।१३।। सुबन, स्थपि, यजमान, कुकुर, भायणस्त्रो, दुःस्त्रो, सुस्त्री, हृदय, दुईदय, दुईत्, मुन्नत, दुर्भात, परिव्राजक, सब्रह्मवारिन्, अनृशंस, चपल, दाल, निपुण, पिदान, कुतुहल, क्षेत्रम, उद्गातृ, उर्गत, प्रशास्त, प्रतिहत होग, पोद्रप्रात, मई, रथगणक, पतिगणक, शुष्ट, दुष्ठ, अध्वर्यु । इति युवादिः ।
देवपथादिभ्यः ||३।३।६६।। देवपथ, हंसपथ, चारिपथ, अजपथ, राजमय, सतपथ, शपथ, स्थलपथ, सिन्धुपथ, उष्ट्र श्रीव, धामरज्जु, हस्त, इन्द्र, दण्ड, पुष्प, मरस्य । इति देवपयादिराकृतिगणः ।
शाखादेर्यः ।।३।६।३९|| शाखा, मुग्ध, जघन, स्कन्ध, मेघ, शह, स्वन्द, चरण, सारण, उरम, अग्र, शिरत् । इति शाखादिः ।