________________
૨૦.
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સાસંગ્રહ इदं जगदयं सोऽयं दृश्यजातमवास्तवम् । .. यस्य चित्ते न स्फुरति स जीवन्मुक्त उच्यते ॥१७४॥
જેના ચિત્તમાં આ જગત, આ પદાર્થ કે પેલે પદાર્થ, અથવા અવાસ્તવિક સમગ્ર દેશ્ય વસ્તુઓ કદી કુરતી નથી, તે જીવન્મુક્ત કહેવાય છે. ૯૭૪ . चिदात्माहं परात्माहं निर्गुणोऽहं परात्परः । मात्ममात्रेण यस्तिष्ठेन्स जीवन्मुक्त उच्यते ॥९७५॥
હું ચિતન્યરૂ૫ આત્મા છું, હું પરમાત્મા છું, હું નિર્ગુણ છું અને પરથી પણ પર છું” એમ માત્ર આત્મારૂપે જે સ્થિતિ કરે, તે જીવનમુક્ત કહેવાય છે. ૯૭૫ -
देहत्रयातिरिक्तोऽहं शुद्धचैतन्यमस्म्यहम् ।. ब्रह्माहमिति यस्यान्तः स जीवन्मुक्त उच्यते ॥९७६ ॥
હું ત્રણે દેહથી જુદો છું, હું શુદ્ધ ચૈતન્ય જ છું અને હું બ્રહ્મ જ છું” એમ જેના અંતરમાં રહ્યા કરે, તે જીવન્મુક્ત કહેવાય છે. ૯૭૬
यस्य देहादिकं नास्ति यस्य ब्रह्मेति निधयः । परमानंदपों यः स जीवन्मुक्त उच्यते ॥९७७॥
જેની દષ્ટિએ દેહ વગેરે કંઈ છે જ નહિ, પણ બધું બ્રહ્મ જ છે” એવો જેને નિશ્ચય થયો હોય તેમ જ પરમાનંદથી જે પૂર્ણ બન્યું હોય, તે જીવન્મુક્ત કહેવાય છે. ૯૭૭
કહું કહ્યાÉ રક્ષા શક્તિ નિયા: चिदहं चिदहं चेति स जीवन्मुक्त उच्यते ॥ ९७८॥
“હું બ્રહ્મ છું, હું બ્રહ્મ છું; હું બ્રહ્મ છું અને હું ચૈતન્ય છું, હું ચૈતન્ય જ છું” આ જેને નિશ્ચય થયો હોય, તે જીવમુક્ત કહેવાય છે. ૯૭૮
- વિદેહમુક્તિ ક્યારે ? जीवन्मुक्तिपई त्यक्त्वा स्वदेहे कालखाकृते।। विशत्यदेहमुक्तित्वं पवनोऽस्पंदतामिव ॥ ९७९ ॥
