________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯
સના અહીં નિર્દેશ કરીશું, જેથી આ પ્રકારના સશોધનની પ્રકૃતિ પર વિશેષઃ પ્રકાશ પડશે.
જેમકે કાઈ પણ વિવેચ્ચ કૃતિને વિશેનાં, તેના કાઈ સંવિભાગ કે એકમને વિશેનાં ખે સ્પષ્ટીકરણા-એકપ્લીકેશન્સ-ધારા કે એ વિવેચકા વડે રજૂ થયાં છે.. તે તેમાંથી કયા સ્પષ્ટીકરણને ખરું ગણવુ ? કયા વિધિથી દર્શાવી આપવું કે આ સ્પષ્ટીકરણ ખરું છે અને આ નથી ? તપાસ દેખીતી રીતે સાધકને સ્પષ્ટીકરણ-તર્કમાં, લોજીક આવ એકસ્પ્લીકેશનમાં લઈ જાય છે.
સાહિત્યમાં, સામાન્ય રીતે સર્જનાત્મક સાહિત્યમાં ભાષાને જે ઉપયાગ થાય છે તે ક્રિકશનલ યુઝ છે, એટલે કે ભાષાના ઇતિહાસલક્ષી ઉપયાગથી જુદા ઉપયોગ છે. આવા ઉપયાગનું અનિવાર્ય અને વ્યાવર્તક તત્ત્વ કર્યું? ભાષાનાં આવાં ઉપયાગવાળાં વાકયો જૂઠાં-ફાલ્સ-છે, કે સાચાં-દ્રુ-? કે પછી આ બને પ્રકારની અર્થવિષયક કાટિએની વચ્ચેનાં છે? એને એવા અપવાદ કરી શકાય ? કરી શકાય તે। શી રીતે ? આ અંગે નિષ્કુય કરવા પડે. સાધકને તે અ-પ્રકૃતિ નેચર એવ મિનિટેંગ-માં લઈ જાય છે.
સાહિત્યક્ષેત્રે હમેશાં કૃતિઓને અંગેનાં મૂલ્યાંકન પરત્વે વિવાદ જાગે છે. . એક જ કૃતિને વિશે વિરોધી અને નિતાંતભાવે વિરધી એવાં મૂલ્યાંકન પણ રજૂ થતાં હોય છેઃ એટલે કે એક મૂલ્યાંકન અનુસાર તે કલાકૃતિ કયારેક તેા ઉત્તમત્તમ કલાકૃતિ હોય છે. તે બીજા મૂલ્યાંકન અનુસાર તે કલાકૃતિ જ ઠરતી હતી. નથી! તેા આવાં એ મૂલ્યાંકનામાંથી કયા મૂલ્યાંકનને વધુ તર્કસંગત અને સ્વીકા લેખવું? કયા વસ્તુલક્ષી વિધિથી દર્શાવી અપાય કે વિવાદ મિથ્યા છે અથવા નથી ? અહી મૂલ્યાંકનમાં સૂત્રિત એવા માનદણ્ડાની તપાસ હાથ ધરવી પડે છે. જેમ કે ઉચ્ચ માત્રાની એકતા-હાઈ ડિગ્રી એવ યુનિટી-એક એવા માનદણ્ડ છે જે વડે. કૃતિને માપી શકાય. એટલે કે એવી એકતા જ્યાં હોય ત્યાં કૃતિ કલાત્મક છે એમ કહી શકાય. આ એકતાના માનદણ્ડ આમ, અહીં કૃતિની કલાત્મકતાનું કારણ બને છે. આખી ચર્ચા મૂલ્યસ્વરૂપ-નેચર ત્ર વેલ્યૂ-માં લઈ જનારી પેચીદી ચર્ચા બની જાય છે.
કૃતિએ જે સૃષ્ટિ ખડી કરે છે તે ભેસ્તાને ધણીવાર સ્વીકાર્યું હોય છે, તા ઘણી વાર નથી પણ હાતી. તેનું મૂળ કારણ તેની પોતાની માન્યતાએ અને શ્રદ્ધાએ સાથેના મેળમાં કે અમેળમાં પડેલું હોય છે. આ માન્યતાએ અને શ્રદ્ધાએ ધર્મવિષયક કે નીતિવિષયક હોય છે ત્યારે કૃતિના સ્વીકાર-અસ્વીકારના
For Private And Personal Use Only
