________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
૨૭
કટિને હેય ત્યારે વિભાવનીકરણની પ્રક્રિયા વધારે પદ્ધતિપૂર્વક આગળ ધપતી હોય છે. અને સંશોધન હેઠળના આવિર્ભા એવી જ કક્ષાના હોય છે. વળી, બસ-સ્ટોપ પાસે યંકર અકસમાત’ એ વિભાવના બીજા અનેક ખયાલનું, અવલોકનનું પરિણામ છે. એટલે કે કોઈ પણ વિભાનનાને વર્ણવવા માટે વપરાયેલા શબ્દ પણ વિભાવનાઓ છે. સંશોધનમાં આમ વિભાવનીકરણની કક્ષા ઘણી ઊંચી હોય છે.
વિભાવનીકરણમાં આપણે નયું કે અવલોકને નિરીક્ષણ અર્થપૂર્ણ એકમમાં સુગઠિત થાય છે, તે સાથે સાથે આવિર્ભાવને વિભાવનાઓ છૂટે પણ પાડે છે. અકસ્માતની વિભાવના અકસ્માતના જેવી જ અને તેના જેવી નહિ, એવી બને : પ્રકારની ઘટનાઓથી તેને છૂટે પાડી આપે છે. કેઈ પણ વિભાવના વડે આ. બેવડી ક્રિયાઓ કેટલે અંશે થઈ શકે તેને આધાર બે બાબતે પર છે : એક તે. સંશોધન માટેના આવિર્ભાવનું સ્વરૂપ; અને બીજુ તેને સંશોધનને હેતુ. દાખલા. તરીકે, સફરજન અને નારંગીની બે વિભાવનાઓ લે. અમુક બાબતમાં તેમની વચ્ચે સામ્ય નથી જ, જેમકે સફરજનમાંથી આપણને વિટામિન સી નથી મળતું,
જ્યારે નારંગીમાંથી આપણને સફરજનને રસ નથી મળતું. છતાં બીજી બાબતમાં આપણે તેમની વચ્ચે સામ્ય જોવાની ઈચ્છા રાખીએ છીએ, જેમ કે એ બંને ફળ છે. આ રીતે વિભાવનાઓને આપણે જોડી શકીએ છીએ, કે જુદી પાડી શકીએ છીએ. તેથી જ આપણું વાતાવરણ આપણને વધુ ને વધુ ગમ્ય બને છે.
સંશોધનમાં વસ્તુલક્ષિતાને ધણો મહિમા છે, પણ તેથી કરીને કંઈ સંશોધકો તો ભેગાં કરવા નીકળી પડતા નથી ! સામગ્રીચયન – ડેટા કલેકશનવિભાવનીકરણપ્રક્રિયા અને પ્રત્યક્ષ અવલેકન-નિરીક્ષણની પ્રક્રિયા વચ્ચેની એક સંકુલ આંતરલીલાનું એક પરિણામ છે. સામગ્રીચયનની પ્રક્રિયામાં ચિત્ત કેવી રીતે વ્યાપારશીલ બને છે તેને સમજાવતાં બે દષ્ટિબિન્દુઓ શોધમાં ખૂબ જાણીતાં છે. પહેલું દૃષ્ટિબિન્દુ સર્જનાત્મક-ક્રિએટીવ યૂ' તરીકે જાણીતું છે. “
ડિસ્કવરી લૂ'માં શ્રદ્ધા રાખનારા એમ કહે છે, કે મનુષ્યચિત્તને તેની ભાષા અને સંસ્કૃતિની મર્યાદાઓ છે, અને એ મર્યાદાઓમાં જ તેઓ નિરીક્ષણ-અવેલેકનની ક્ષમતા ધરાવતા હોય છે. જ્યારે ક્રિએટીવ બૂ'માં શ્રદ્ધા રાખનારાઓ એમ કહે છે કે મનુષ્યચિત્તને તેની ભાષા કે સંસ્કૃતિની : કોઈ મર્યાદાઓ નડતી નથી, બલકે તે તો સામગ્રીને નવી નવી રીતે રજૂ કરવાની, અવલકવાની અને વર્ગીકૃત કરવાની સર્જનાત્મકતા ધરાવે છે..
For Private And Personal Use Only
