________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧
સિદ્ધ રીતે વિકસે છે, તે તેથી ભાષાકીય ચલાનુ સ્વરૂપ અને તેનું કાર્ય તપાસર્વે ઉપયેગી નીવડે છે.
ટૂંકમાં, વિભાવના
અને ચલાની વ્યાખ્યા
સમજૂતી–પ્રક્રિયામાં તપાસાય છે, ચકાસાય છે; એમને તપાસક્ષમ બનાવાય છે. એમાંથી વ્યાપારશીલ વ્યાખ્યાઓ વિકસે છે, જેની મદદથી અવલેાકન-નિરીક્ષણની બધી જ દિશાઓનું સૂચન થાય છે. એ અવલેાકને નિરીક્ષણ્ણાનું વર્ગીકરણ કરીને શાધક પાછે વ્યાખ્યાઓ પર આવી જતા હોય છે. કેમ કે, સ ંશાધનમાં કશી સ્પષ્ટ, તપાસક્ષમ, પૂર્ણ અને ઉપયોગી વિભાવનાપરક વ્યાખ્યાથી પ્રારમ્ભ નથી કરાતા કે ચાલા હવે ચલની તપાસ નિરાંતે કરીએ–પ્રકારનું વલણ પણ નથી લઈ શકાતું. સમજૂતી-પ્રક્રિયા એમ સૂચવે છે કે અંતિમ વિભાવનીકરણ અને તપાસ તા એ ધ્યેય પ્રક્રિયાની આંતરલીલાનુ પરિણામ છે.
૨૦. છેલ્લા તમક્કામાં સ ંશુદ્ધ નિરીક્ષાને તેમજ નિષ્કર્ષ્યાને પૂર્વવર્તી નિરીક્ષા તેમજ નિષ્કર્ષ્યા સાથે સરખાવી જોવામાં આવે છે. ઘણીવાર એ નિષ્કર્ષા પૂવ નિષ્કર્ષ્યાને બદલે છે અને નવાં દા પ્રગટાવે છે. જ્ઞાન એ રીતે સ શુદ્ધ થતુ આવે છે, સવન પામતુ આવે છે. અહીં સિદ્ધાન્તા-થિયરીઝવિધાના પ્રેપોઝિશન્સ-અને પ્રતિજ્ઞાઓ-હાયપેાથિસિસ ના પારસ્પરિક સમ્બન્ધ રચાતા હોય છે, સિદ્ધાન્ત અને સંશાધનની આંતરલીલાને! આશ્રય કરાતા હોય છે.
૨૧, ઉપર પરમાંથી વીસમા સુધીના પાંચ ખણ્ડામાં સશોધનની ટેકનિક વિશે કેટલીક રીતે વ્યવહારુ અને કેટલીક પદ્ધતિપરક રૂપરેખા આપી ગયા. અહીં પ્રશ્ન એ થશે કે સાહિત્યિક સંશાધનમાં એ ટેનિકના ઉપયાગ કરીએ, તેા તેમાં ફેરફાર ન કરવા પડે? વ્યવહારુ ભૂમિકાની રૂપરેખા તા આમાં કાંયે વ્યવધાનરૂપ ભાસતી નથી. તા શું પદ્ધતિપરક રૂપરેખા વ્યવધાનરૂપ છે સાહિત્યિક સ શાધનમાં વિભાવનીકરણ, વ્યાખ્યા-પ્રક્રિયા અને સમજૂતી-પ્રક્રિયા જે તે વિષયના અનુસન્ધાનમાં જે તે સશોધકની સજ્જતા અને નપુણ્યના પ્રમાણમાં આવશ્યક પરિવ। પામશે. તા નિષ્કર્ષો સાહિત્યિક સિદ્ધાન્તામાં કઈ રીતે યોગ પામશે તે ચેાથા તબક્કામાં પણ સાહિત્યિક સંશાધનને કશી મુશ્કેલી પડવાના પ્રશ્ન જ નથી.
છેવટે તા કાઈ પણું ટૅકનિક ઔપચારિક છે અને સામગ્રીના યાગ પામતાં તેમાં પરિવતના, સુધારા-વધારા થતા હોય છે.
For Private And Personal Use Only
