Sadguru Sange Vishwa ne Panthe

Author(s): Manorama B Khanderiya, Balwantrai N Khanderiya
Publisher: Vishwavatsalya and Santbal Award Foundation Ahmedabad

Page 167

૧૪૮૯
રાજકારણમાં પણ સાંગોપાંગ શુદ્ધિ ઈચ્છતાજ હતા, પરંતુ જ્યારે ભારત એકલું છે અને મહાસત્તાઓ જાસુસી દ્વારા અને ખુદ રાજકીય પક્ષોને પણ નાણા આપી ખોટે રસ્તે ચડાવતી હોય ત્યારે ભારતની સ્વરાજ્ય રક્ષા ભારતીય કૉંગ્રેસ સંસ્થાની રક્ષા એ બે માટે અને મૂળ લોકશાહી રક્ષાને કારણે કેટલીક બાબતો જતી કરવી પડે. જો ખરેખર આમ થયું હોય (ખરેખર એમ થયું હોય તોયે) મારો નમ્ર મત તો સાધન શુદ્ધિ તરફજ હોય. પણ આમાં મારા પોતાના મતનો સવાલ નથી. સવાલ રાજકીય પક્ષની જે મર્યાદાઓ છે (અને જ્યારે કોઈનો સંસ્થાકીય રીતે રાજકીય કોમની સંસ્થા કૉંગ્રેસને ટેકો ઠેઠ સ્વરાજ્યોદય કાળથી ન હોવાથી અને કૉંગ્રેસ વિરોધી પક્ષો કે એ પક્ષોના આગેવાનો વિદેશી મહાસત્તાની જાળમાં જાણ્યે અજાણ્યે આવી જવાની સંભાવના છે ત્યારે) તે મર્યાદાઓમાં સત્ય અહિંસાને કેટલી હદે અનુસરી શકાય તેનો છે.
જૈન ધર્મ હંમેશાં એ સમજાવે છે કે તમે પોતે પરમ સત્યને વળગી રહો; પરંતુ સાથોસાથ બીજાઓ પ્રત્યેના મૂલ્યાંકનમાં એ વ્યક્તિની અને સંસ્થાની ક્ષેત્ર પરત્વેની મર્યાદાઓ સમજીને પછીજ ટીકા ટિપ્પણી કરો. નહિતો સત્ય માત્ર વિચારમાં કે વાણીમાં રહી જશે. વ્યવહારમાં નહીં આવે અને પોતપોતાની કક્ષાએ નાની મોટી સૌની જવાબદારી રહેલી છે તે જવાબદારી અદા કરવાનું ભાન નહીં રહે. યાદ છે, જ્યારે સર રોજર લુમ્બી (મુંબઈના ગવર્નર હતા ત્યારે) છાપાની કાપલીઓ લઈ જઈ “પાટા ઉખેડવા, ભૂગર્ભમાં ચાલ્યા જવું” વગેરે બાબતોમાં આગાખાન મહેલમાં જાતે ગાંધીજીનો અભિપ્રાય લેવા ગયા ત્યારે તેમણે પહેલો અભિપ્રાય એ જીતનો આપ્યો કે પહેલાં સરકારના પ્રતિનિધિ તરીકે તમે યોગ્ય રીતે વર્તો પછીજ પરાધીન એવી જનતા અને તેના નેતાઓ વિશે હું ટીકાટિપ્પણી દર્શાવતો મારો અભિપ્રાય (એમના વિશે) આપી શકું” એનો અર્થ ભૂગર્ભ પ્રવૃત્તિ અને પાટા ઉખેડવા એ પ્રવૃત્તિ એમને ગમતી હતી તેમ નહીં એમા એમનો વિરોધ જ હતો પણ તે ટાણે તેઓ સ્પષ્ટ કહે તો તે અભિપ્રાયનો દુરુપયોગ થાય તેમજ હતું. બસ આજ સ્થિતિ એક યા બીજા પ્રકારે આજે પણ હોઈ શકે છે. એટલે ભારત સ્વરાજ્ય રક્ષા અને કૉંગ્રેસ રક્ષા એ બે જળવાયાં છે તે બેને મુખ્ય ગણી પછી જ ઈન્દિરાબેન વિશે ટીકાટિપ્પણી કરવી તે સમુચિત લેખાશે. હા, આત્મીય ભાવે તો ટીકાટિપ્પણી કરવામાં વાંધો ન હોય પણ ગુણોની કદરદાની સાથે એ કરાવી ઘટે. આ અંગે વિગતે તો રૂબરૂજ કહેવાય. અહિં “વિગતે” એટલે સવાલ-જવાબ રૂપે સમજવાનું તો રૂબરૂજ બની શકે તે અર્થ લેવો.
તા. 25-6-77
સંતબાલ
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે