________________
જૈનધમ ના પ્રાણ
૨૪
મૂળ આધ્યાત્મિક પ્રમેચાના વિશેષ-વિશેષ સ્વરૂપની બાબતમાં તેમ જ એની વિગતવાર વિચારણામાં બધાંય મુખ્ય મુખ્ય દના વચ્ચે, અને કથારેક કયારેક તો એક જ દશનની અનેક શાખાઓ વચ્ચે, એટલે બધા મતભેદ અને વિરોધ શાસ્ત્રોમાં જોવામાં આવે છે કે, એને જોઈ ને તટસ્થ સમાલેચક એમ કયારેય ન માની શકે કે કઈ એક કે બધા સંપ્રદાયાનાં વિગતવાર મૃતવ્યેા સાક્ષાત્કારને વિષય બન્યાં હાય. જો આ મતવ્યોને સાક્ષાત્કાર થયા હાય તે! એ કયા સંપ્રદાયનાં ? કોઈ એક સંપ્રદાયના પ્રવર્તકને વિગતોની બાબતમાં સાક્ષાત્કાર કરનાર–દ્રષ્ટા સાબિત કરવાનુ કામ બહુ મુશ્કેલ છે. તેથી, બહુ બહુ તે, ઉપર જણાવેલ મૂળ પ્રમેયાના સંબંધમાં દર્શન'ને
'
અ વિગતોની બાબતમાં
'
સાક્ષાત્કાર માની લીધા પછી એ પ્રમેયાની
‘ દંન 'ના અર્થ કંઈક જુદો જ કરવા પડશે.
,
'
વિચાર કરતાં લાગે છે કે ' દર્શન 'ને બીજો અર્થ સબળ પ્રતીતિ ’ એવા કરવે જ બરાબર છે. શબ્દોના અર્થોના જુદા જુદા સ્તા હેાય છે. દર્શન ’ના અને આ બીજો સ્તર છે. આપણે વાચક ઉમાસ્વાતિના ‘તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાનું સમ્યાનમ્' એ સૂત્રમાં તથા એની વ્યાખ્યાઓમાં આ બીજો સ્તર સ્પષ્ટ રૂપે જોઈ એ છીએ. વાચકજીએ સ્પષ્ટ રૂપે કહ્યું છે કે ‘ પ્રમેયેાની શ્રદ્ધા એનુ નામ જ દન' છે. અહી એ વાત કયારેય ભૂલવી ન જોઈએ કે શ્રદ્ધાના અર્થ છે સખળ પ્રતીતિ કે વિશ્વાસ, નહી કે સાક્ષાત્કાર. શ્રા કે વિશ્વાસ, એ સંપ્રદાયમાં સાક્ષાત્કારને જીવંત રાખવાની એક ભૂમિકાવિશેષ છે, જેને મે' ‘ દર્શન ’ને બીજો સ્તર કહેલ છે.
આમ તો દરેક દેશના ચિંતામાં સપ્રદાય જોવામાં આવે છે. યુરોપના તત્ત્વચિંતનની જન્મભૂમિ ગ્રીસના ચિંતામાં પણ પરસ્પર વિરાધી અનેક સંપ્રદાયા હતા; પણ ભારતીય તત્ત્વચિંતકાના સપ્રદાયની કથા કંઈક જુદી જ છે. આ દેશના સંપ્રદાયે! મૂળમાં ધર્મ પ્રાણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
