________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
જુન ૨૦૧૦.
શબ્દકોશ તો આખી શબ્દસૃષ્ટિ આપણા ઘરમાં લાવી દે છે. તપાસીશું તો ખ્યાલ આવશે કે એમાં બે સંસ્કૃત શબ્દો છેપ્રત્યેક ઘરમાં શબ્દકોશ હોવો જ જોઈએ, ઈષ્ટ દેવદેવીનું હૃષીક અને ઈશ. પહેલાનો અર્થ છે ઈન્દ્રિય અને બીજાનો પ્રતીક હોય છે તેમ.
અર્થ છે માલિક, સ્વામી. એટલે કે, જે ઈન્દ્રિયોનો સ્વામી છે (૨) વાંચતી વખતે શબ્દની જોડણીની ખાતરી કરવી.
તે શ્રીકૃષ્ણ, વિષ્ણુ ભગવાન માટે પણ આ શબ્દ વપરાય છે. એક બોધવચન પ્રચલિત છે કે સામી વ્યક્તિના ગુણ જોવા, દોષ (૪) જ્યારે અને જ્યાં પણ લખવાનો અવસર મળે, એને ઝડપી લો. નહિ. પણ વ્યક્તિ ક્ષતિયુક્ત શબ્દપ્રયોગ કરે ત્યારે આ સૂત્ર નિષ્ક્રિય લખવા માટે લેખક બનવાની જરૂર નથી. લખે તે લેખક. પત્રો બની જાય છે. આપણે વ્યક્તિને એની ભૂલ તરફ સભાન કરવી જ લખો, રોજનીશી લખો, અખબાર યા સામયિકના તંત્રીને જોઈએ. આનાથી ઉભય પક્ષે લાભ થશે.
પત્રો લખી તમારા વિચારો અભિવ્યક્ત કરતા રહો. કંઈ નહિ (૩) શબ્દની વ્યુત્પત્તિમાં રસ લેવો.
તો ઘરના જ સ્વજનને પત્ર લખો. લખશો જ નહિ, તો સાચાશબ્દ ક્યાંથી, કઈ ભાષામાંથી ઊતરી આવ્યો છે, એની મૂળ ખોટાની જાણ ક્યાંથી થશે? અને એના વગર ભૂલો સુધરશે ઉત્પત્તિ ક્યાં છે, એવી જિજ્ઞાસા આપણને થવી જ જોઈએ, ક્યાંથી? ચાલો, હાથમાં ટેલિફોનનું રિસીવર કે મોબાઈલનું જેથી કેટલાય શબ્દોની અશુદ્ધ જોડણી દૂર થશે. દા. ત. ચોખૂણિયું નહિ, પેન પકડો. કોરો કાગળ તમારા હાથના હિમાલયમાં એક તીર્થસ્થાન છે હૃષીકેશ. પ્રાયઃ આ શબ્દની અક્ષરો પામવા આતુર છે. એને નારાજ ન કરશો.* * * જોડણી ‘ઋષિકેશ કરવામાં આવે છે. અહીં કોઈ ઋષિ કે એ-૬, ગુરુકૃપા સોસાયટી, શ્રી મુક્તજીવન સ્વામી બાપા માર્ગ, એના કેશ (વાળ)નો સંદર્ભ છે જ નહિ. આ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ વડોદરા-૩૯૦ ૦૦૬. ફોન નં. 0265-2481680
સહસાવન જઈ વસિએ...
ડૉ. કવિન શાહ વીતરાગ દેવની દ્રવ્ય પૂજા પછી ભાવપૂજાનું શાસ્ત્રીય વિધાન જઈને વસીએ. સહસ આમ્ર વૃક્ષોનું વન એટલે સહસાવન શબ્દ છે. ભાવપૂજા એટલે ચૈત્યવંદન અને સ્તવનના સહયોગથી પ્રભુનાં પ્રયોગ થયો છે. એમનાથ ભગવાનને આ વૃક્ષની છાયામાં દીક્ષા, ગુણગાન ગાવાની ભાવવાહી ભક્તિનો એક પ્રકાર.
કેવળજ્ઞાન અને નિર્વાણ કલ્યાણક થયાં હતાં એટલે આવા પવિત્ર પૂર્વાચાર્યોએ ૨૪ તીર્થકરોનાં ગુણાનુવાદ યુક્ત રસિક સ્થળે જઈએ તો મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય. હે સખી? ઘરનો ધંધો તો પૂરો સ્તવનોની રચના કરી. ભક્તિ માર્ગની સાથે આવશ્યક ક્રિયામાં થવાનો જ નથી. રાત દિવસ ગમે તેટલું કામ કરીએ તોય કામ ખૂટે સ્તવનનો મહિમા અપરંપાર છે. સ્તવનના આવા મહિમાને તેમ નથી...પિયરમાં તો લેશમાત્ર સુખ નથી. ચારે દિશામાં ભયનું આત્મસાત્ કરવા માટે તેના અર્થનું જ્ઞાન ખૂબ જ ઉપયોગી છે. સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે. || ૧ || સ્તવનનું પોપટિયું રટણ એ ભક્તિનો પ્રકાર તો છે પણ તેમાં નાક વિહુણા સયલ કટુંબી, લજ્જા કિમવિન કરીએ. ભાવ” લાવવા માટે અર્થજ્ઞાન જેવું બીજું કોઈ સાધન નથી.
ભેળા જમીએ નજર ન હારો રહેલું ઘોર તમસીએ. કવિ પંડિત વિરવિજયજીએ ગિરનારના સ્તવનની રચના કરી છે ચાલોને. || ૨ // તેમાં રૂપકાત્મક અભિવ્યક્તિનો પ્રયોગ થયો છે. આ સ્તવનમાં સુમતિ નામની સ્ત્રી તેની સખી સમતાને ઉદ્દેશીને કહે છે. આ શબ્દાર્થ નહિ પણ ગૂઢાર્થ મહત્ત્વનો છે. આ સ્તવન અર્થ સહિત સંસાર વિશેના સંદર્ભથી કવિ જણાવે છે કે કુટુંબના બધા સભ્યો રસાસ્વાદ અને ભક્તિ માટે પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે.
નાક વિનાના છે. એક બીજાની કોઈ શરમ-મર્યાદા રાખતા નથી. સહસાવન જઈ વસિએ, ચાલો ને સખી સહસાવન જઈ વસિએ. સાથે જમીએ ને ઝઘડી એ તો નરક જેવું લાગે છે. અહીં વસવાથી ઘરનો ધંધો કબુચ નપૂરો, જો કરીએ અહો નિશિએ;
કોઈ લાભ નથી. || ૨ || પીયરમાં સુખ ઘડીએ ન દીધું, ભય કારણ ચઉ દિશિએ
પિયર પાછળ છલ કરી મેલ્યું, સાસરીએ સુખ વસીએ. ચાલોને. || ૧ ||
સાસુડી તે ઘર ઘર ભટકે, લોકન ચટકે ડસીએ. પશુઓનો પોકાર સાંભળીને નેમકુમાર લગ્નના માંડવેથી રથ ચાલોને. | ૩ | પાછો ફેરવીને ગઢ ગિરનાર જઈ સંયમ સ્વીકારે છે ત્યારે રાજુલ પિયરીયાને છોડીને ચેતન રાજ સાથે લગન કરી સાસરીએ પણ નેમકુમારના પગલે જવાનો નિર્ણય કરે છે તે સંદર્ભથી જઈએ, પણ ત્યાં ઘણી મુશ્કેલી છે. સ્તવનનો પ્રારંભ થયો છે. રાજુલ સખીઓને કહે છે કે સહસાવનમાં કહેતાં સાસુ આવે હાંસુ, સુંશીએ મુખ લેઈ મશીએ.
