________________
જુન ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨ ૩
શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા-એક દર્શનઃ ૨૦
આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરિજી બીઉદશ પ્રકરણ : ચેટક સ્તુતિ યોગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરિશ્વરજી રચિત “શ્રી જૈન “શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'માં “ચેટક સ્તુતિ'ની રચના યોગનિષ્ઠ મહાવીર ગીતા'નો આપણે સ્વાધ્યાય કરીએ છીએ. “શ્રી જૈન મહાવીર આચાર્યશ્રી કરે છે ત્યારે તત્કાલીન મહારાજાઓ કેવા ભક્તિભાવથી ગીતા'માં ૧૬ અધ્યાય પૂર્ણ થયા પછી જે ૬ સ્વતંત્ર પ્રકરણ છે પ્રભુ મહાવીર પ્રતિ દોરાયા હશે તેની ઝલક નિહાળવા મળે છે. તેમાં ૪થું પ્રકરણ “ચેટક સ્તુતિ' છે. તેના ૩૬૩ શ્લોક છે. રાજા ચેટકના નામે જેન/અજેન શાસ્ત્રોમાં તત્કાલીન સમયની
આજથી ૨૫૦૦ વર્ષ પૂર્વેનો સમય સૌને વિસ્મયમાં મૂકે તેવો રાજકીય ખટપટ અને મગધ-વૈશાલી યુદ્ધ સિવાય વિશેષ માહિતી સમયખંડ છે. જ્યારે પૃથ્વી પર ભગવાન મહાવીર અને ભગવાન જોવા મળતી નથી : કિંતુ તે સમયના પ્રતિષ્ઠિત રાજવીઓમાં રાજા બુદ્ધ વિચરતા હતા, બીજાં અનેક મહાપુરુષો પૃથ્વી પર ઉપસ્થિત ચેટકનું સ્થાન સર્વપ્રથમ છે. રાજા ચેટકની બુદ્ધિપ્રતિભા, સમયદર્શિતા હતા ત્યારની વાત કરીએ છીએ ત્યારે સમજાય છે કે જીવન અને અને વિશિષ્ટતા ભારતીય ઈતિહાસકારોએ સુપેરે નોંધી છે. જગતમાં કેવા કેવા મેઘધનુષ્યના રંગ ખીલ્યાં, વિખરાયાં! નાની- “ચેટક સ્તુતિ'નો પ્રારંભ આમ થાય છે? નાની વાતમાં યુદ્ધ, સ્ત્રી, ધરતી અને સંપત્તિ માટેની લડાઈ, હિંસા वैशालिकमहाराजश्चेटको देशपालकः। અને રાજકીય કાવાદાવા પ્રત્યેક જમાનામાં જોવા મળે છે તેવું ચિત્ર श्रुत्वैवं श्रीप्रभुं स्तौति, महावीरस्य मातुलः।। ભયાનક રૂપે તે સમયખંડનું દોરાયું છે. કલહ, વૈમનસ્ય, અશાંતિ, तुष्टाव श्रीमहावीर ! सम्यक्त्वादिगुणान्वितः। દરિદ્રતા, રોગનું પણ સામ્રાજ્ય તે સમયમાં જોવા મળે છે તો પ્રેમ, केवलज्ञानसूर्येण, त्वया विश्वं प्रकाशितम् ।। શાંતિની શોધ, સત્કાર્ય માટેનો પ્રયત્ન, આત્મકલ્યાણની મથામણ संस्कारितास्त्वया वेदाः, सत्योपनिषदस्तथा। અને જનકલ્યાણના કાર્યો : એ પણ તે સમયમાં વિપુલ રૂપે જોવા संहिताश्च महागीता, आगमाद्याः प्रकाशिताः।। મળે છે.
वेदागमादिसत्सारस्त्वया सत्य: प्रकाशितः । રાજા ચેટક વૈશાલીના મહારાજા હતા. વૈશાલી ભારતનું नमामि त्वं महाप्रीत्या, सर्वविश्वनियामक! ।। અગ્રગણ્ય ગણતંત્ર રાજ્ય હતું. ભારતની સર્વપ્રથમ લોકશાહીની ॐ शुद्धात्मपरब्रह्म, सर्वशक्तिमयं महद् । વ્યવસ્થા અહીં વિકસી. વૈશાલી સુખી અને સમૃદ્ધ રાજ્ય હતું. શ્રીમંતો पूर्णब्रह्ममहावीरं, वन्देसर्वमयं प्रभुम् ।। સન્નારીઓ, બાહોશ રાજદ્વારીઓથી વૈશાલી ઉભરાતું હતું. રાજા ૩ૐ હ્રીં શ્રીં મગ્નરૂપાય, Èવર્તી રેં સસ્વરૂfપળા ચેટક, સિંહ સેનાપતિ, આમ્રપાલીની પ્રતિષ્ઠા ભારતવર્ષમાં છવાઈ महावीरजिनेशाय, नमः श्रीपरमात्मने।। હતી. દેવમંદિરો, ભવ્ય મહેલો, વિશાળ ઉદ્યાનો, અગણિત પુકુરો, मूर्ताऽमूर्तं परब्रह्म, महावीरमहाप्रभुः। પર્વતશ્રેણી અને ખળ ખળ વહેતી ગંડકી નદી : વૈશાલીની શ્રી અને दर्शनज्ञानचारित्रमयः सर्वनियामकः।। કીર્તિ આસમાને હતા. રાજા ચેટક અહીંના લોકપ્રિય મહારાજા હતા. ब्रह्मसत्तामयं पिण्डब्रह्माण्डं स्वपरात्मकम्।
ચેટક રાજા લોકપ્રિય, ન્યાયપ્રિય અને શૂરવીર રાજા હતા. તેમની त्वयि ब्रह्मणि सर्वज्ञे, महावीरे स्थितं जगत्।। એક પ્રતિજ્ઞા એવી હતી કે ગમે તેવા ભયાનક યુદ્ધમાં પણ તેઓ ज्ञेयं विश्वं जगद्भाति, शुद्धात्मवीरसच्चिति। દિવસમાં એક જ વાર ધનુષ્યબાણ ઉઠાવતા અને એક જ વાર બાણ उत्पादव्ययामेति, ध्रौव्यञ्चस्वीयशक्तितः।। ફેંકતા! અત્યંત મુત્સદી, ધનુર્ધર અને વૈશાલીની ગણતંત્ર પરિષદના नामरूपात्मका जीवा, वीररूपाः सनातनाः।। અધ્યક્ષ તરીકે રાજા ચેટક નામાંકિત હતા. સાથોસાથ પૂરા ધાર્મિક महावीरं निजात्मानं, ज्ञात्वा संपान्ति वीरताम्।। १ હતા. ભગવાન મહાવીરના સંસારી પક્ષે તેઓ મામા થાય. મહારાણી “વૈશાલીના મહારાજા, દેશના પાલક, શ્રી મહાવીર સ્વામીના મામા ત્રિશલાના તેઓ બંધુ હતા.
ચેટક આ પ્રમાણે, (પ્રભુને) સાંભળીને, શ્રી વીર પ્રભુની સ્તુતિ કરે છે.' રાજા ચેટકની સાતેય પુત્રીઓ ગજબનાક સૌંદર્યધારિત્રી હતી. “હે મહાવીર, તમે પ્રસન્ન થાઓ. સમ્યકત્વ વગેરે ગુણોથી યુક્ત, ભારતના અગ્રગણ્ય રાજાઓને પરણેલી આ સાતેય રાજકન્યાઓના કેવળજ્ઞાન રૂપી સૂર્યથી તમારા વડે વિશ્વ પ્રકાશિત થાય છે.” કારણે તે સમયે મોટા યુદ્ધ થયા છે! ભગવાન મહાવીરે આ સાતે ‘તમારા વડે વેદ સંસ્કારવાળા છે. ઉપનિષદ સત્ય છે. સંહિતા, ગીતા, ય રાજરાણીઓને “મહાસતી’ કહીને તેમને અનન્ય ગૌરવ પ્રદાન આગમ વગેરે પ્રકાશિત થયેલા છે.”
