________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાદલિપ્તપુર (પાલિતાણા) એના ઉદભવ
અને વિકાસને ઇતિહાસ
શ્રી ધીરુભાઈ પુરોહિત
અણુંજય પર્વત અતિપ્રાચીન અને પવિત્ર છે; આ સ્થાનની પ્રાચીનતા સૂચવતા લોક જન સાહિત્યમાં જોવા મળે છે? ભૂમીન્ધઃ સગરઃ પ્રહલતગરસ્વામશમuથઃ શ્રીમ(અ)પિ યુધિષ્ઠિરે(અ)પિચ શિલાદિત્ય તથા જાડિ: મી. વાક્ષટદેવ ઈયભિહિતાઃ શણું હારિણઃ ' આ છોક સુચવે છે કે પુરાણકાલમાં પૃથથી પતિ મહારાજા સગર, ભગવાન શ્રીરામ તથા યુધિદિર આદિએ પણ શત્રુંજયને ઉદ્ધાર કરેલ છે, જે આ પર્વતની પ્રાચીનતા પુરવાર કરા માટે પર્યાપ્ત છે.
આ પર્વત લિંગાકાર છે તેથી બ્રાહ્મણે એને પિતાને પર્વત માનતા હતા અને આ કારણે છે. સેલં સિદ્ધરાજ જયસિંહના સમય સુધી બ્રાહ્મણે તથા જેને વચ્ચે વિવાદ અને વિગ્રહ ચાલ્યા કરતા.
ખુદ સિદ્ધરાજને હેમચંદ્રાચાર્ય સાથે શત્રુંજય પર જતાં બ્રાહ્મણોએ અટકાવ્યા હતા તેથી એ રાત્રિના સમયે, એળખાઈ ન જાય એ રીતે, કાવડિયાને વેશ ધારી, કાવડની બંને બાજુ ગંગાજળના કુંભ મૂકી પર્વત પર ચડ્યો હતે. વ્યાધિની એ દલીલ હતી કે આ પર્વત જલાધારીયુક્ત લિંગના, આકાર લેવાથી એને પાદસ્પર્શ થઈ શકે નહિ.
“શ્રીસિદ્ધાધિ રજનીમુખે કુતકાઈટિકાવેઃ નિહિતવિહંગિકેભયપક્ષન્યસ્તગંગોદકસ્તન્મયે ભૂવા(s)પરિજ્ઞાતસ્વરૂપ એવા ગિરિમધિરુહા ગંગોદકન શ્રીયુગાદિદેવં સ્નપયન પર્વતસમીપતિશ્રામદ્વાદશશાસને શ્રીદેવાચચે વિશ્રાણયામાસીર
આ ક્ષેત્રમાં ત્યારે બ્રાહ્મણોને કેટલે પ્રભાવ હશે ! સિદ્ધરાજ જેવાને પણ ભયથી કાવડિયા બની, ગંગાજળ ઉપાડી રાત્રિસમયે ખુલ્લા પગે જવું પડે એ એની શક્તિની કેવી નાશી ગણાય!
સિદ્ધરાજે પછી બ્રાહ્મણને સિાહાર (સિંહપુર) ગામ આપી તુષ્ટ કર્યા અને દેવઅર્ચનાથે શત્રુંજય તાર્થને-બાર ગામ આપ્યો. આ બાર ગામે પકીનું એક તે પાલિતાણું.
વિવિધ ગ્રંથોમાં પાલિતાણાને પાદલિપ્તપુર, પારિતનગર, પાલિતાખ્યનગર, પાલિતાણ જેવાં બિન ભિન્ન નામથી ઓળખાવે છે. જૈન ગ્રંથમાં માધુરી વાચનામ ‘પાલિતાણ” કહ્યું છે, જેનું
- ઈ. સ. ૭૦૦ ના અરસામાં જનસંઘમાં પાદલિપ્તાચાર્ય નામે એક પ્રભાવક આચાર્ય થયા તે ભડ (શાક) રાજના સમયમાં થયાં. ઈતિહાસમાં આ સમય “અનુમૌર્યકાલ' કહેવાય છે. આ આચાર્ય પ્રતિષ્ઠાનપુર(પૈઠણ), ભરૂચ મનખે તથા પાટલિપુત્રના રાજાએથી સંમાનિત હતા એમણે પ્રાકૃત કથાસાહિત્યમાં આદર પામેલી તરંગવતી' નામે ધર્મકથા રચેલી (હાલ આ રચના ઉપલબ્ધ નથી). આ પાદલિપ્તાયા તીર્થ યાત્રા કરતા કરતા ઉત્તર ભારતથી સૌરાષ્ટ્રમાં આવ્યા ત્યારે સિદ્ધયેગી નાગાર્જુન એમના પ્રભાવમાં આવ્યા અને પિતાના ગુરુ ગયા. આ સિદ્ધયોગી નાગાજુને પિતાના ગુરુનું પવિત્ર નામ જેડી પાલિતાણા ગામ શત્રુંજય પર્વતની તળેટીમાં વસાવ્યું અને એને “પાદલિપ્તપુર' એવું નામ આપ્યું. સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છ ઈતિહાસ પરિષદ તા. ૪-૧૧-૯૦ની બેઠકમાં ઊનામાં વંચાયેલ.
ડિસેમ્બર/૧૯૯૧ પથિક-દીપભવાંક-પૂર્તિ
For Private and Personal Use Only
