________________
VARANAMAN
મહાવીરે પ્રયોગાત્મક કરીને દર્શાવ્યું છે. ભગવાનની શક્તિ અમર્યાદિત હતી, પરંતુ તેમના માર્ગે ચાલવાનો યથાશવન પ્રયાસ કરવો તે આ શાસન પામેલા સાધકોનું કર્તવ્ય છે.
આ પંચમકાળમાં બાહ્ય તપની વૃદ્ધિ થતી જણાય છે. ભગવાનને પણ આપણે બાહ્યતપથી ઓળખવાનો વિશેષ પ્રયાસ કર્યો છે. અને તેમની ધ્યાન દશાનો પરિચય પ્રતિમાજીને આસનસ્થ કરીને ભક્તિ-પૂજા જેટલો સીમિત રાખ્યો છે. આપણા સાધકપણામાં જેટલું તપનું મહાભ્ય છે તેટલું ધર્મ ધ્યાનનું કે આર્ત આદિ ધ્યાનની સુધારણાનું માન્યું નથી.
શાસ્ત્રકારોએ પોતાના અનુભવથી ધર્મધ્યાનના અનેક પ્રકાર કહ્યા છે. તેના અધિકારી જ્ઞાની કે મુનિજનો છે, પરંતુ આપણે એ વાત ભૂલી ન જઈએ કે જ્ઞાનનું પ્રાગટ્ય ધ્યાન વગર સહજ બનતું નથી. અને ધ્યાન જ્ઞાન વગર હોતું નથી. આત્મજ્ઞાન અને ધ્યાન યુગલ સમાં છે. તેનાથી શુદ્ધ ચારિત્રનું નિર્માણ થાય છે. જ્ઞાન, ધ્યાન, અને ચારિત્રનો સંગમ જેના ઉપયોગમાં આવિર્ભાવ પામે છે તે જીવ મુક્ત થાય છે.
“જ્ઞાન ધ્યાન વૈરાગ્યમય, ઉત્તમ જહાં વિચાર
તે ભાવે શુભભાવના, એ ઉતરે ભવપાર” વળી અતિચારમાં સાધુ-શ્રાવક સૌ બોલે છે. કે આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન ધ્યાયા, ધર્મધ્યાન શુક્લધ્યાન બાયા નહિ. એ શું ફક્ત કલ્પના છે ? ‘ના’ શાસ્ત્ર રચનાના અધ્યાત્મ વિધાનો કાલ્પનિક નથી, પણ અનુભવાત્મક છે. આ કાળે શુક્લધ્યાનનો વિચ્છેદ છે, પરંતુ તેના મહિમાને જાણો, તેને પામવાની ભાવના કરો. ધર્મધ્યાન ઉપલબ્ધ છે તેને ધારણ કરવાનો પ્રારંભ કરો.
ભગવાન મહાવીરે ધ્યાનનો અભિગમ આદરીને અલ્પઆહારી બન્યા અને અનિદ્રાને સાધ્ય કરી, તેમના તપનો મહિમા ઘણો પ્રગટ થયો પણ ધ્યાન વિષે કંઈ જ જાણવા ન મળ્યું, કારણ કે ધ્યાન એ અંતરંગ દશા છે, તેનું વર્ણન શક્ય નથી છતાં શાસ્ત્રકારોએ ધ્યાનને, ધ્યાનના અવલંબનને શબ્દાકાર આપ્યો છે. યોગ્ય શાસ્ત્ર, ધ્યાનવિચાર,
૧૭૨ ૪ હિતશિક્ષા
.......
...
.
.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
