________________
મારું વિદ્યાયન
[ ૩૦૧
ફી મૌખિક લેવાઈ. વેનિસ પોતે પણ પ્રશ્ન કરતા. પતિ તો હતા જ. એમાં મળેલી વિશિષ્ટ સફ્ળતાથી પરીક્ષા આપવાની લાલચ વધી. આગળની આચાર્ય પરીક્ષા એ છેવટની. તેનાં વર્ષોં છુ, પણ તૈયારી છતાં એક સાથે ન બેસવાના નિયમથી એ ક્રમે ક્રમે આપવાની હતી. બધા વિષયોના બધા જ ગ્રંથાની સહજ તૈયારી હોવાથી અયન અન્ય પ્રકારનું ચાલતું તે પરીક્ષાને ટાણે પરીક્ષા આપી દેવાતી. ઘણું કરી ત્રીજે વર્ષે મે પરીક્ષક પંડિતોમાં સમતુલા ન જોઈ. તે વખતે. વેનિસ ન હતા અને જે અંગ્રેજ પ્રિન્સિપાલ હતા તે એવા સંસ્કૃતજ્ઞ નહિ, મેં પરીક્ષાના કમરામાં બેઠાં જ નિશ્ચય કરી લીધો કે ફ્રી આ કમરામાં પરીક્ષા આપવા ન આવવું. પાછા ક્રૂરતાં એના ખરામાં કરેલ સોંકલ્પ ડેડ લગી કાયમ રહ્યો, પણ ત્યાર બાદ પચીસેક વર્ષે પ્રિન્સિપાલ ડો. ગાધીનાથ કવિરાજ અને રજિસ્ટ્રાર ડૉ. મગલદેવ શાસ્ત્રીનો પત્ર આવવાથી ફરી એ જ કમરામાં જૈનદર્શનના અભ્યાસક્રમ તૈયાર કરવા અર્થે જવાનુ બન્યું. આ પણ વિદ્યાધ્યયનની એક વિચિત્ર લીલાં જ કહેવાય !
અન્યના સહૃદય યાગનું મૂળ
વિદ્યાધ્યયનની વાત કરવી હોય ત્યારે વિદ્યાદાતા અધ્યાપકને ભૂલી ન શકાય. અધ્યયનમાં જેને પૂરો સાથ હૈાય એવા વાચકાને વીસરી જ મ શકાય? જે વિદ્યા-મિત્રાદ્વારા વિદ્યાધ્યયન વિકસ્યું હોય તે પણ અવિસ્મરણીય જ ગણાય અને ભારા જેવા પરતત્રને ડગલે ને પગલે આર્થિક રીતે, પરિચર્યાથી અને ખીજી અનેકવિધ સગવડાથી ઉત્તેજન આપનાર ભાઈ–બહેનાત વ પણ એ વિદ્યાધ્યયનનું એક મુખ્ય અંગ જ છે. પણ અંતઃકરણથી ઈચ્છવા છતાં પ્રસ્તુત લેખની મર્યાદામાં એ બધાના નામમાત્ર નિર્દેશ પણ શકય નથી, તે એ બધાના સામાન્ય પરિચય અત્રે આપી જ કેમ શકાય ? તેમ છતાં મારે નિખાલસપણે અને કૃતજ્ઞત્રુદ્ધિથી કહેવું જોઈ એ કે મારી વિદ્યોપાસના એ ખરી રીતે એ બધાના સહૃદય સહયાગનું જ ફળ છે.
પ્રથમ ફરેલ સંકલ્પ પ્રમાણે મેં જાતે જ અભ્યાસનું ઊંડાણ માપવા એક કસોટી અજમાવી, જેથી અધ્યયન ચાલે છે તેમ ચાલુ રાખવું કે નહિ તેની કાંઈક ખબર પડે. કસોટી એટલી જ કે ઉત્તમ અને વિશેષ કòષ્ણુ ગણાતા ખે—એક પ્રથાને વાંચી જોઈ લેવું કે તે આપમેળે બરાબર સમજાય છે કે નહિ ? એ ગ્રંથ પૈકી એક હતા સુપ્રસિદ્ધ શ્રીહર્ષી કવિના વેદાન્ત વિષયક સત્તુવન્નાવ અને ખીજો હતા ન્યાયદનમાં મૂન્ય મનાતા ઉદયના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
