________________
: ૧૪ર :
યેષ્ટ
પ્રશ્નઃ ઉપાદાન કારણ ઉપર નિમિત કારણે પ્રશ્ન: કાનજીસ્વામીજી કહે છે કે, ઉપાઉપકાર કરી, ઉપાદાનને કાર્યરૂપે પરિણુમાવે દાન તૈયાર હોય તે નિમિત્ત અવશ્ય હાજર છે એ શી રીતે ? '
જ હોય અને કાર્ય અવશ્ય થાય જ એ વત જવાબ: જુઓ, ઘટ બનાવવા માટી. એ સાચી છે? ઉપાદાન કારણ છે અને કુલાલ તેમજ દંડાદિ જવાબઃ ઉપરના પ્રશ્નના બે અંશે એ નિમિત કારણે છે, હવે જે કુલાલ દંડાદિ પાડીએ તે બંને અંશે ખોટા છે. પહેલે દ્વારાએ માટીના ચાકડાને ફેરવવારૂપ વ્યાપાર અંશ જે છે કે, ઉપાદાન તૈયાર હોય તે નિમિત્ત ન કરે તે શું ઘટ થાય ત્યાં તે માટીના હાજર જ હેય, તે ખેટે છે. કારણ કે વરસાદ ચાકડાને દંડાદિદ્વારાએ જમાવતે-ભમાન્નત પડયા પછી ખેડુતે વાવણીમાં શુદ્ધ બીજ જે કુંભાર માટીના સ્થાસ, કેસ, કુશલ વિગેરે વાવે છે. તે બીજ વાવ્યા પછી શું વરસાદ ભિન્નભિન્ન આકારે કરે છે અને અંતે માટીને અવશ્ય પડે જ છે કે કઈવાર દુકાળ પણ પડે ઘટરૂપ પરિણુમાવે છે. વિશેષમાં, દંડાશિ જે છે? અરે, કેઈક વાર દુકાળ પડયા અને હજારે માટી ઉપર કાંઈ જ ઉપકાર, ન જ કરતા હોય ઢોરે અને માણસોના જાન-માલ ગયા. અહિં તે ઘટને અથ એ કુંભાર ઘટ બનાવવા બીજ રૂપ ઉપાદાન તો તૈયાર જ છે છતાં માટે માટી લાવ્યા પછી દંડાદિ શોધવા કેમ નિમિત્ત કારણ રૂ૫ વરસાદ કેમ પડતો નથી? મથે છે? એજ વસ્તુ સાબીત કરી આપે છે. માટે સાબીત થાય છે કે, ઉપાદાન તૈયાર હોય કે, દંડાદિ, માટી ઉપર અવશ્ય ઉપકાર કરે છે. તે નિમિત્ત હાજર જ હોય, એ સિદ્ધાંત ખેટો ' અહિં એક એ વસ્તુ પણ ખુબજ માન છે. વિશેષમાં, ઉપાદાન તૈયાર હોય અને નિમિત્ત રાખવાની છે કે, નિમિત્તકારણ એ ઉષાન હાજર હોય તે કાર્ય અવશ્ય થાય. એ જે ઉપર ઉ૫કાર કરી ઉપાદાનને કાર્યરૂપે પરિ પ્રશ્નનો બીજો અંશ છે તે પણ ખૂટે છે. કારણ ગુમાવે છે પણ ઉપાદાન, નિમિત્ત ઉપર ઉપ- કે ધારો કે, ચાકડા ઉપર માટીને પડો કાર કરી નિમિત્તને કાર્યરૂપ પરિણુમાવતું નથી. પડ છે, બાજુમાં દંડાદિ તેમજ કુલાલાદિ દંડ એ માટી ઉપર ઉપકાર કરી, માટીને ઘટ નિમિત્તે રહેલાં છે. હવે જે કુલાલાદિ કાંઈ સ્વરૂપે બનાવે પણ માટી એ દંડ ઉપર ઉપ- પણ વ્યાપાર ન કરે તે શું ઘટની ઉત્પત્તિ કાર કરી દંડને ઘટ સ્વરૂપે બનાવે એવું કદી થાય ખરી કે ઉપાદાન તૈયાર છે, દંડાદિ સાંભળ્યું, જોયું કે અનુભવ્યું છે? એજ રીતે તેમજ કુલાલાદિ રૂપ નિમિત્તો હાજર છે છતાં વણકર તાંતણા ઉપર ઉપકાર-વ્યાપાર કરી કાર્ય કેમ થતું નથી ? માટે માનવું જોઈએ તાંતણાને વસ્ત્ર સ્વરૂપ બનાવે પણ તાંતણા કે, નિમિત્તે કારણે જ્યાં સુધી ઉપાદાન કારણ વણકર ઉપર ઉપકાર કરી વણકરને વસ્ત્ર સ્વરૂપ ઉપર વ્યાપાર રૂપ ઉપકાર ન કરે ત્યાંસુધી બનાવે ખરીકે ? આથી સાબીત થાય છે કે, કાર્યની સિદ્ધિ થતી જ નથી. ' નિમિત્તકારણ, ઉપાદાન કારણ ઉપર જમ્બર પ્રશ્ન કાનજીસ્વામીજી કહે છે કે, કાર્ય ઉપકાર કરી શકે છે પણ ઉપાદાન, નિમિત્ત માત્રામાં ઉપાદાન એ કારણ છે પણ નિમિત્ત ઉપર કંઈપણ ઉપકાર કરી શકતું નથી. - એ પર હોવાથી કાર્યમાં કારણભૂત નથી. જે
