________________
આ વિભાગમાં જે સાહિત્ય રજૂ કરવામાં આવે છે તે તે પ્રકાશનોના પ્રકાશકને અને લેખકોને સહદયતાપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ. સં.
અહિંસા સબંધિ ગાંધીજીના વિચારેક ધર્મ બને છે. એવો સવાલ ઉઠી શકે કે, માણસને
[ અખબારી બિરાદરી: પ્રજાબંધુ] સારૂ પણ આજ નિયમ લાગુ કેમ ન કરાય? જવાબ હરીજન બંધુમાં ગાંધીજી વાંદરાંના ઉપદ્રવ વિષે લખે છે, એક તે લાગુ નથી થતો કેમકે, તે આપણા જેવો
મારી અહિંસા એ મારી જ છે. જીવદયાનો છે. તેને ઈશ્વરે બુદ્ધિ આપી છે અને મનુષ્યતર સાધારણપણે જે અર્થ કરવામાં આવે છે તે મને પ્રાણીમાં એ નથી.” માન્ય નથી. જે જીવજંતુ માણસને ખાઈ જાય જે તાર્કિક અસંગતિ ઉપરની દલિલમાં દેખાય અથવા નુકસાન પહોંચાડે તેને બચાવવાની દયાવૃત્તિ છે, તેથી અહિંસામાં નહિં માનનારાઓને તે હસવુંજ મારામાં નથી. તેની વૃદ્ધિમાં ભાગ લેવો તેને હું પાપ આવશે. પણ ચુસ્ત અહિંસાવાદીઓ પણ મુંઝાય તો સમજું છું. તેથી કીડી, વાંદરાં કે કુતરાંને ખવડાવવું નવાઈ નહિ. આ જગતમાં હિંસાખોર મનોદશાવાળાં નહિ એ પ્રાણીઓને બચાવવા સારૂ હું કોઈ માણસને મનુષ્યો અસ્તિત્વ ધરાવે છે. સ્વાર્થવૃત્તિને કારણે નહિં મારું આમ વિચાર કરતાં કરતાં હું એવા તેમના વ્યવહારમાં પણ વારંવાર હિંસા ઉતરી આવે નિર્ણય પર આવ્યો છું કે, જ્યાં વાંદરાઓ ઉપદ્રવરૂપ છે. તેમ છતાં હજીસુધી હિસાને ખાતર હિંસાનો હોય ત્યાં તેમને મારવાથી હિંસા થતી દેખાય તે સિદ્ધાન્ત રચાય નથી. સિદ્ધાંત અહિંસાનો જ હોઈ તે ક્ષમ્ય ગણાય એટલું જ નહિં, એવી હિંસા એ શકે અથવા તો હિંસાની મર્યાદાનો હોઈ શકે. ગાંધી
- જીના અહિંસા શસ્ત્રના વિરોધીઓને ગાંધીજી સાથે તેને ડરવાનું હોય. સુન્દર જીવનને જીવનારાને જે તકરાર છે તે એ છે કે, તેઓ અહિંસાને એટલે મૃત્યુથી ડરવાનું હોય નહિ. એ તે સમજે કે- બધે આ તાણ જાય છે કે જીવવું દેહ્યલું થઈ પડે મૃત્યુ કઈને પણ છોડવાનું નથી. જે જમ્યા પરંતુ ઉપરનાં લખાણથી પ્રતિત થઈ. રહે છે કે, તેનું મૃત્યુ નિયમા થવાનું. મૃત્યુ થવાનું જ છે, ગાંધીજીની અહિંસા પણ મર્યાદિત પ્રકારની જ છે. તો પછી એ ભલેને ગમે ત્યારે ચાલ્યું આવે! મર્યાદિત હિંસા અને મર્યાદિત અહિંસા તે તત્વતઃ આપણે છાતી ઠોકીને એમ કહી શકીએ કે- એકજ છે, જો કે એમાં પ્રમાણભેદને અવકાશ રહે મૃત્યુને જ્યારે આવવું હોય ત્યારે તે ખુશીથી ખર. અહિંસાનો સિદ્ધાંત સ્વીકારવાને લીધે હિંસા આવે! મૃત્યુને આજે જ આવવું હોય તે ભલે
મર્યાદિત થઈ હેય અને આપણે સ્વભાવગત મર્યાદા
- એને લીધે અનિવાર્ય બનતી હિંસાને કારણે અહિંસા ને તે આજે ને આજે જ આવે! કેમ કે જીવન મર્યાદિત થઈ હોય એટલે પૂર્વ સ્વીકાર' આમાં એવું જીવ્યા છીએ કે-મર્યા પછી વધારે સારું કર રહેશે. સ્થાન મળશે.” એ નથી બલાતું, કેમકે- હવે જે હકિકત આજ હોય તે તકરારને કારણ જીવનમાં આવવા જેગે ધર્મ આવ્યા નથી. નથી, પણ ગાંધીજી પિતાની અહિંસાનું જે વૈસિક
