________________
સમ્યગુજ્ઞાનના અભાવમાં છોડવા લાયક શું છે? અપનાવવા લાયક શું છે? આ સમજ જ હોતી નથી. પણ સમ્યગુજ્ઞાનના પ્રકાશમાં વ્યક્તિ એમના કાર્યના પરિણામને જાણી શકે છે. ગુરુદેવની પાસે જાય ત્યારે અને શરમ ન આવે કે ગુરુવંદન કેવી રીતે કરવું? પ્રભુની પાસે જઈએ એટલે સંકોચ ન થાય કે વિધિ-સહિત દર્શન-પૂજા અને ચૈત્યવંદન કેવી રીતે કરવું? મહાન કર્મ નિર્જરા કરાવવાવાળી પ્રતિક્રમણની ક્રિયા કરીએ ત્યારે આ સમસ્યા ન થાય કે સામાયિક કઈ રીતે લેવાય? અને પ્રતિક્રમણ કેવી રીતે થાય? આ બધી સમસ્યાઓનું એક જ સમાધાન છે પાઠશાળા. પાઠશાળા જ એક એવી સંસ્થા છે જ્યાં નાનામાં નાની વિધિથી લઈને મોટામાં મોટી ક્રિયાઓ અને અનુષ્ઠાન સમ્યમ્ રીતિથી શીખવાડવામાં આવે છે.
પાઠશાળામાં સરખી ઉંમરના છોકરા હોવાથી એક-બીજાને ભણતા જોઈ, રાત્રિભોજન, કંદમૂલ, ટી.વી, અભક્ષ્ય વગેરે ત્યાગ કરતા જોઈ બાળકોમાં પણ ત્યાગનો ઉત્સાહ સહજતાથી આવી જાય છે. સાથે પાઠશાળાથી મળતા ઈનામથી બાળકોની અંદર ધર્મ કરવાનો વિશેષ ઉત્સાહ વધી જાય છે. ઘરમાંથી બાળકોને કેટલાએ ઇનામ આપીએ તો પણ બાળકો એટલા ખુશ નથી થતા જેટલા પાઠશાળા કે બહારથી મળવાવાળા એક નાના ઇનામથી ખુશ થઈ જાય છે. આનાથી બાળકો રોજ પાઠશાળા જવાના આદી બની જાય છે. પરિણામ સ્વરૂપ જીવનમાં રહી ગયેલી વિકૃતિર સંસ્કૃતિમાં અને વાસના ભાવનામાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે.
પૂર્વકાલમાં સંસ્કારી અને શિક્ષિત માઁ જ બાળકોની પાઠશાળા કહેવાતી હતી. એ એમના બાળકોને ગાથા આપતી, ધાર્મિક વાતો કરતી, મહાપુરુષોનાં ચરિત્ર સંભળાવતી. આ પ્રમાણે એ એમના બાળકોને અપૂર્વ સંસ્કારી બનાવતી હતી. પણ દુઃખની વાત તો એ છે કે વર્તમાનની માતાઓમાં જ આ સંસ્કાર અને શિક્ષણ નથી રહ્યા તો એ એમના બાળકોને શું સંસ્કાર આપશે? માટે જ બાળકોને સંસ્કારિત કરવા આ પાઠશાળાઓ શરુ થઈ છે. આજ આપણો જૈન સમાજ દરેક ક્ષેત્રમાં આગળ વધી રહ્યો છે પરંતુ અધ્યયનના ક્ષેત્રમાં એટલો જ પાછળ જઈ રહ્યો છે. જેમ માસક્ષમણ આદિ તપ કરવાવાળા તપસ્વીનું સોનાની ચેન વગેરેથી બહુમાન કરવામાં આવે છે, છરી પાલિત સંઘ, તીર્થ યાત્રા, સ્વામીવાત્સલ્ય, ઉપધાન આદિમાં શ્રીસંઘ આરાઘકો ને સારી રકમ આપીને ખૂબ પ્રોત્સાહન આપે છે. તેમાં બે પ્રતિક્રમણ, પાંચ પ્રતિક્રમણ,અતિચારાદિ સૂત્રો ગોખવાવાળા વિદ્યાર્થિયો ને પાઠશાળામાં પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે તો પાઠશાળામાં બાળકોની સંખ્યા સારા પ્રમાણમાં વધવા લાગશે. અન્યથા વર્તમાનની પાઠશાળા પર ધ્યાન આપવામાં નહીં આવ્યું તો થોડા જ વર્ષો પછી સમાજમાંથી સુસંસ્કૃત
