________________
૧૦
લેતી થઇ જાય તો જરૂર આપણે આ પ્રશ્નને સાનુકૂળ બનાવી શકીએ. કેળવણીના આ પ્રશ્નમાં આર્થિક પ્રશ્નનેા પણ સમાસ થાય છે. તેથીજ આપણા દેશને યથાયોગ્ય કેળવણી મળે તેવા પ્રબંધ કરવાથી બન્ને પ્રશ્નો હળવા બની જાય. અત્યારની કુળવણીએ આપણને નિર્માલ્ય બનાવી પરાવલ ંબિતા આપણા લેહીમાં ધુસાડી દીધી છે તેથી આપણે કેળવણીના ક્ષેત્રમાં ફેરફાર કરાવવા બીજા ઉપર નજર રાખી, હાથ જોડી ખેસી રહ્યા છીએ તે હવે કયાં સુધી ચલાવી લઇશું ? આ જાગૃતિના યુગમાં કેળવણીની દિશામાં આગળ ધપ્ય ટકા છે અને કેળવણીના સ્વરૂપને હિંદની જનતાને સાનુકુળ બનાવ્યે જ વહેલા કે મેડા આપણા આરેા આવવાના છે.
ધાર્મિક યાજનામાં અને સામાજિક કાર્યોમાં તેમજ તીર્થાના મેટા વારસાને તળવવા ઘણું કરી શકીએ. દરેક જૈન પોતાને મહાવીરના સંતાન ગણે અને મતભેદ થતાં મનભેદ ન કરે એમ થવાની અત્યારે ધણી જરૂર છે. આપણે સ સંગત થઈ સંપ કરી આગળ વધીએ તે અનેક કાર્યો કરી શકશું. સંપ ત્યાં જંપ છે, ત્યાં લક્ષ્મી છે, ત્યાં પ્રકાશ છે. ત્યાં વિકાસ છે. એટલે આપણે સંગઠન કરી આગળ ધપીએ અને જૈન ધર્મની અને સમાજની પ્રગતિ સાધીએ. સપ અને ઐકયતા વગર આપણે ઘણું ગુમાવ્યું છે હવે તે -િતિ બદલાવાની જરૂર છે. અહિંસાના યુગ જે પ્રવૃત્તમાન થયો છે તેને સાચા સ્વરૂપમાં નિહાળીને; અપનાવીએ તેા સમાજના કેટલાએક પ્રશ્નોને ઉકલ થઇ જાય. આપણા સિદ્ધાંતેમાં ક્રોધ, માન,
માયા, લે અને ત્યાજ્ય ગણ્યા છે. તેને આપણે બરાબર સમજીએ તે સમાજમાં જે સ્થિતિ ઘર કરી ખેડી છે તેમાંથી મુક્ત થઇ જવાય. આપણા મહાન તિર્થંકર શ્રી મહાવીર ભગવાને આપખૂને મા ીવન મૂળ ના મહામુલો માત્ર આપ્યા છે તે જે આપણે દૃષ્ટિ સમીપ રાખીએ તેા સમાજના
બધાય પ્રશ્નોમાં સરળતા આર્યાં નય.
આ વિચારો વ્યક્ત કર્યા તેમાં સમગ્ર હિંદ સમાજની વાત
થઇ છે. દેશની ઉન્નતિ થાય તેવી કેળવણી થશે તેને આપણે લાભ મેળવવાના. તે સમય આવે ત્યારે તૈયાર થઇ જવા અને ફાળા અર્પવા, અત્યારે જે છે તે મેળવવા અને મેળવી ન શકતા હાય તેને એવાં સાધનો પૂરા પાડવા સમાજની ફરજ છે એમ
હું માનું છું. આપણા સમાજમાં અલ્પ સંખ્યામાં સાધના છે. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જેવી સંસ્થા હિંદના તેમાં ખીજી ઢાય તેવી મને ખબર નથી. એક સંસ્થા જૈન સમાજને માટે સપૂર્ણ ગણાય કે હું માનું છું તે મુજબ એકથી અધીક જરૂરિયાત સંસ્થાની ઊભી થઈ છે તે પૂરી પાડી આપણા જૈન બાળકને કેળવાયેલા બનાવે. સમાજે એવી યેાજના કરવી જોઇએ કે શહેર અને ગામડાં બન્નેને લાભદાયી થાય. મેાટા શહેરામાં ખેર્ડીંગો, અને વિદ્યાલયે ખાલાય અને તેનું તે સમ પણ કરે, કાં તેને મુશ્કેલીનો પડે તે અન્ય આપી મુશ્કેલીઓ દૂર કરવી. જેમ મ્યુનીસીપાલિટીના મૂળને ગ્રાન્ટ આપે છે તેમ: આપણે શહેરના વિદ્યાલયે અથવા છાત્રાલયાને જરૂર જેટલી ગ્રાન્ટ આપવી. આવી યેાજના થઇ શકે તેા સમાજ કેળવણીમાં આગળ વધે. સ્ત્રી શિક્ષણની તે પણી જરૂરિયાત છે. અને તે માટે બોડીંગ વિદ્યાલયની યાજના આવકારદાયક લેખાશે. આવી યેાજના કાન્ફરન્સ જેવી સૌંસ્થા કરી શકે. જનતા યોજનાને અપનાવી લઈ ક્રાન્ફરન્સ જ્યારે જ્યારે તે માટે મદદની માગણી કરે ત્યારે આપવાની ફરજ સમજે તેા, ખેાઁગા અને વિદ્યાલયાને ગ્રાન્ટ આપી શકાય. કાન્ફરન્સે તે કેળવણીકુંડ સમાજ સમક્ષ મૂકવુ' એમ મારા અંગત અભિપ્રાય છે.
જૈન સમાજૈ ન સક્રિય, તત્ત્વજ્ઞાન, નિદ્રામ અને કળાના સંશોધન અને પ્રકાશન તરફ લક્ષ રાખવાના આ યુગ છે. આપણા પ્રાચીન મંદિશમાં જે સ્થાપત્ય અને કળા ભર્યો છે તે બરાબર સાચવી રાખીએ તે તે નવા બનાવ્યા બરાબર છે. જૈન ક્િલાસી અને તત્વ જગત સમક્ષ સાદી અને સરળ ભાષામાં ફેલાવા પામે એમ કરવાને વખત આવી પહોંચ્યા છે.
આપણા સમાજમાં વધતા જતા કુસંપ કઈ રીતે નષ્ટ થાય તેના ઉપાયે। યેાજવા જોઇએ. જે સમાજમાં ઐકયની ઉષ્ણુપ હશે તે સમાજ ઉન્નત દશામાં આવી શકતા નથી, એટલુ’ જ નહિં પણ જે સ્થાન હેાય તે ગુમાવી બેસે છે, તે સમાજના દરેક અંગે સંગઠિત થઇ એકત્ર બનીને સહકારથી સમાજ ઉન્નતિના કાર્યો કરતા થશે ત્યારે જ જૈન સમાજ પેાતાનું સ્થાન ટકાવીને આગળને આગળ પ્રગતિ કરી શકશે. એક સંધાય હતા. ખાગે વેપારમાં, આર્થિક વિકાસમાં,
મારા આ ભાષણમાં સામાજિક વિષયને સ્થાન આપવા માટે મિત્ર વર્ગના ખાસ આગ્રહુ હોવાથી તેમની સાથેના તે સંબંધીના વાર્તાલાપને સાર મૂકું છું કે સામાજિક પ્રશ્ન એટલે બધા અગત્યના છે કે તેને પ્રથમ સ્થાન આપવું જોઈએ. અત્યારા દેશકાળ સંગિત થવાને છે ત્યારે એકજ ધર્મને માનનાર બાવાપીવાના વહેવાર રાખનાર, જ્ઞાતિનેસને કારણે થા, કિંશા, એસવાળ, પારવાડ તરીકે એળખાવનાર વાડાના બંધનમાં રહીને આપણી સખ્યા ધરી ગઇ છે તે દૃષ્ટિ બહાર છે ? સંગભરત કયારે થઈ શકાય જ્યારે એકજ જૈન લેતાંબર મૂર્તિપૂજક'
નામની કામ બનાવી અરસપરસ વ્યવહાર આચરે તા જે સંખ્યાબળ ઘટી ગયું છે તેનું નિંગારજી શક્ય બને જગતની ઉત્પતિથી જ ભેદ પડયા છે તે ભેદ મીટાવવા જ્યારે જ્યારે પ્રયત્ન થયા છે. ત્યારે ઉલટા તે વધ્યા છે એ તરફ એમનું ધ્યાન દોરતાં ભેદ મીટાવવાના સાચા માર્ગો કર્યો તે નક્કી થ શકયુ' નહિ. પણ જે સમયે જે દિશામાં વહેત હૈય તેમાં સાથ અપાય તે। તે તરી પાર ઊતરાય તેમ લાગ્યું પણ કાળધર્મ માગે છે કે જ્ઞાતિભેદો દૂર કરી એક કામ બની સમાજને વિશાળ બનાવવા. અગાઉ જ્ઞાતિભેદથી કદાચ ફાયદા થયા હશે પણ અત્યારે તે એનાથી પ્રગતી રૂંધાતિ જણાય છે. વળી કાળને અનુરીતે ક્રમમાં ઑફાર થયા કરે છે. આ વખતે મેં કહેલું કે અત્યારને દેશકાળ જે છે તે પ્રમાણે સામુદાયિક રીતે ભેદને દૂર કરી શકાય નહિ પણ જ્ઞાતિભેદ દૂર કરવાની માન્યતા ધરાવનારાઓ મંત્રિત બની પોતાનું કાર્ય વર્તનમાં મૂકી સમાજને માદક બની શકે. જો સમાજને તે રૂચશે તે ધીમે ધીમે વળું તે તરફ વળશે અને જ્ઞાતિભેદ હળવે બનશે, અથવા તે એકજ જ્ઞાતિમાં પરિણમશે. દાખલા તરીકે દશા, વિશા, એસવાળ, પોરવાડ દરેકમાંથી જે સંખ્યા જ્ઞાતિભેદ પીટાવવાની તમન્ના રાખતી હોય તેમનું કવ્ય એ છે કે ખેલવા કરતા કાર્ય કરી બતાવવું અને તે બધાં વચ્ચે લગ્ન વહેવાર શરૂ કરવા અને સમાજ સમક્ષ દાખલા પાડશે. સમાજ તેના ફાયદા જોશે તે તે અપનાવી લેશે. આવી રીતે થશે તેજ જ્ઞાતિભેદ આપે।આપ ઢીલા થતા જશે અને આખરે નાખુદ (અનુસધાન વધારાના પૃ.૭ ઉપર)
