________________
૨૧
મનુષ્યજન્મનું ફળ પુરુષાર્થથી જ પામી શકાય છે પાટ-પાટલે બિછાવી તેના પર નંદ્યાવર્ત સાથિયો પૂર પડે છે અને તેના ઉપર શક્તિ મુજબ રૂપાનાણું, સેનાનાણું વગેરે મૂકીને વાસક્ષેપથી તેમના જમણા અંગૂઠે અર્ચન કરવું પડે છે તથા ત્રણ વાર પ્રણિપાત વંદન કરીને સુખશાતાની પૃચ્છા વગેરે કરવી પડે છે. તે જ રીતે માતાપિતાદિ વડીલેની પૂજા કરવી હોય તે નિત્ય પ્રાતઃકાળે ઉઠીને તેમને વંદન કરવું પડે છે અને તેઓ હિતબુદ્ધિથી જે કઈ આજ્ઞા કરે તે પ્રમાણે વર્તવું પડે છે. “પૂની પૂજા થવી હશે તે થશે ? આપણાથી શી રીતે થાય ?” એ વિચાર કરીને બેસી રહીએ તે કદીયે પૂજા થાય ખરી?
દયા એટલે કરુણા કે અનુકંપા. તે પણ યત્ન કર્યા સિવાય પાળી શકાતી નથી. “દયા પળવી હશે તે પળશે? એમ માનીને આપણે અયત્નાએ વર્તીએ તે અવશ્ય હિંસા થાય છે અને તેનાં અનિષ્ટ ફળે ભેગવવા પડે છે. મેઘકુમારે હાથીના ભવે યતના રાખી હતી, તે જ તેઓ સસલાની દયા પાળી શક્યા હતા. તેની હકીક્ત આ પ્રમાણે સમજવીઃ - વૈતાઢ્ય નામના પર્વતમાં સુમેરુ નામને એક હાથી હતે. તે ઘણી હાથણીઓના પરિવાર સાથે આરામથી દિવસ નિગમન કરતે હતા. એવામાં દાવાનળ પ્રકટો, એટલે પિતાને જીવ બચાવવા તે એક સરોવરમાં પેઠો અને ત્યાં કાદવમાં ખેંચી ગયા. એ વખતે શત્રુહાથીએ તેની કદર્થના કરી અને તે મૃત્યુ પામ્યું. ત્યારપછી વિંધ્યાચળ પર્વતમાં તે ફરી મેરુપ્રભ નામને હાથી થયે અને અનેક હાથણી
