Jain Shasan na Prabhavshali Mantro

Author(s): Jain University
Publisher: Jain University

Page 4

(૧) બીજા સાંભળી શકે તેમ શુદ્ધ ઉચ્ચારપૂર્વક કરાતો જાપ તે ભાષ્યજાપ (વાચિક જાપ). (૨) ન સંભળાય તેવી રીતે મંત્રાક્ષરો બોલીને જાપ કરવો તે ઉપાંશુજાપ (આ જાપમાં હોઠ અને જીભનું
હલન-ચલન ચાલું હોય છે.) (૩) હોઠ અને જીભનું હલન-ચલન બંધ કરી ફક્ત મનમાં મંત્રોચ્ચારપૂર્વક મંત્રના આલેખન પૂર્વક
મંત્રજાપ કરવો તે માનસજાપ. ભાષ્યજાપ કરતાં ઉપાંગુંજાપ, ઉપાંશુજાપ કરતા માનસજાપ વધુ શક્તિશાળી છે. ઉદાહરણ તરીકે : હાથથી ફેંકેલ પત્થર સમાન ભાષ્યજાપ, ગોફણથી ફેંકેલ પત્થર સમાન ઉપાંશુજાપ અને બંદુકમાંથી છોડેલી ગોળી સમાન માનસજાપ છે. સમજવામાં સરળ પડે માટે જ આ ઉદાહરણ આપ્યું છે. આમ એક એક જાપ એક એકથી વધુ શક્તિવાળા છે.
માનસજાપ શાંતિ આદિ કાર્યો માટે થાય છે, ઉપાંશુજાપ પુષ્ટિ આદિ મધ્યમ કાર્યો માટે થાય છે અને ભાષ્યજાપ અભિચાર મારણ ઉચ્ચાટન આદિ અધમ કાર્યો માટે થાય છે.
વળી લિખિત જાપ છે તે ઘણો જ લાભદાયક છે. તેથી ચિત્ત એકાગ્ર બને છે. હૃદય પવિત્ર બને છે. એક આસને બેસવાનો અભ્યાસ થાય છે. ઈંદ્રિયો વશ થાય છે. મંત્ર લખતાં મંત્રોચ્ચાર કરતા જવું જાપની ઘણી શક્તિઓનો અનુભવ કરવામાં આ જાપ સહાયક બને છે.
જાપમાં એકાગ્રતા લાવવી જરૂરી છે. જેમાં એકાગ્રતા લાવવી હોય તેના ગુણમાં રસ થવો જોઈએ. બીજા વિચારો ન આવે. જેનો જાપ કરીએ તેનો જ વિચાર કરવો જોઈએ. એકાગ્રતા લાવવા માટે માળા અને સ્થળ નિયત જોઈએ. સ્થાનમાં સ્થાપવામાં પણ રહસ્ય છે. એક જ સ્થળે આસન કરવાથી અને એક જ માળા વડે જાપ કરવાથી પવિત્ર પરમાણુઓનો સંગ્રહ થાય છે.
અક્ષરમાં પણ અપૂર્વ અને અનંતશક્તિ છે. હૃદયરૂપ પાટીયા ઉપર મંત્રરૂપ સફેદ અક્ષરો લખેલ છે. એમ કલ્પના કરીને વાંચવા. એ અક્ષરો સફેદ હીરા જેવા કલ્પીને વાંચવાથી તેનું ધ્યાન થાય છે.
ધ્યાન એટલે ચિત્તની તન્મયતા. જાપની સાથે ધ્યાન જોડવાથી ઘણો લાભ થાય છે. ધ્યાનમાં જેટલી તન્મયતા - તીવ્રતા- એકાગ્રતા તેટલો વધુ લાભ થાય છે. માણસ જેવું ચિંતન કરે છે. તેવો તે થાય છે. તે વાત આજે વિજ્ઞાન પણ સ્વીકારે છે.
માનસજાપ અભ્યાસથી ધીમે ધીમે શિખાય છે. માનસજાપમાં સાધક પ્રગતિ કરતો જશે તેમ તેમ મસ્તકની અંદર જ્યાં બ્રહ્મરંધ્ર છે ત્યાં થોડી હલચલ થવાનો અનુભવ થશે. આ જાપનો અભ્યાસ પાડતી વખતે ધીરજ રાખવી જોઈએ. શ્રમ લાગવા માંડે ત્યારે ભાષ્ય જાપનો આશ્રય લઈને મનને આરામ આપવો જરૂરી છે.
આ ત્રિવિધ જાપ પદ્ધતિ ક્રમવડે એક કરતાં એક ચડીયાતી છે. આપણે શરીરને અંતિમ લક્ષ્ય તરીકે સ્વીકારતા નથી. પરંતુ અંતિમ લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવાનું અમૂલ્ય સાધન માનીએ છીએ. એટલે શારીરિક શુદ્ધિની પ્રથમ જરૂર છે. તે માટે ભાષ્ય જાપ-વાચિક જાપ સૌપ્રથમ મહત્ત્વનું સાધન છે. ત્યારબાદ ઉપાંશુ જાપ માનસિક શુદ્ધિનું સાધન છે. આમ, શરીર અને મનની શુદ્ધિનો અનુભવ થયા બાદ માનસિક જાપ ઘણો જ લાભદાયક થાય છે.
Lib topic 7.7 # 4
www.jainuniversity.org