________________
डॉ. हर्मन जेकोबीनी जैन सूत्रोनी प्रस्तावना
अंक २ ]
अथवा पोताना माटे बनावेला उपाश्रयोमां रहेवा लाग्या त्यारथी तेओ पोतानां हस्तलिखित पुस्तको पण अत्यारना माफक, राखवा लाग्या हता.
आ दृष्टिए जोतां देवर्धिगणीनो जैन आगमला हित्यसाथेन संबंध, साधारणरीते जेम मनाय छे, तेनाथी कोई विलक्षण प्रकारनो होय तेम जणाय छे. तेमणे वस्तुतः तेमनी पहेलां अस्तित्वधरावता हस्तलिखित ग्रंथांने सिद्धान्तना आकारमां गोठवी दीघा हता. अने तेम करती वखते जे जे सूत्रोआगमोना हस्तलिखित ग्रंथो उपलब्ध थया न होता. ते घळा मणे विद्वान् धर्माचार्याना मुखेधी लखी लीधा हता.
वळी, आवी राते धार्मिक शिक्षणपद्धतिमां दाखल घपला आ नवा फेरफारने लीधे पुस्तको एक अत्यावश्यक साधनरूप थई पडेलां होवाथी प्रत्येक उपाश्रयने ए आगमग्रंथोनी नकलो पूरी पाडवा माटे तेनी घणी नकलो कराववामां आवी हरो. आ रीते जोतां देवर्धिगणांनी सिद्धान्तनी आवृत्ति ते, तेमनी पहेलां अस्तित्व धरावता पवित्र सिद्धान्तग्रंथोनोलगभग प्राचीन ज आकारमां निर्णीत करेलो एक नवो पाठमात्र छे. आ आवृत्तिकारे, संभव छे के, प्राचीन सिद्धान्तमां कोईक कोईक उमेरा कर्या हशे. परंतु आटला उपरथी संपूर्ण सिद्धान्त नवो बनाववामां आव्यो छे एम तो खरेखर नज कही शकाय . आ अंतिम आवृत्तिमां निर्णीत थरला पाटनी पूर्वेनो सिद्धां त पाठ पण केवळ यतिओनी स्मरणशक्तिना आधारे ज लखवामां आवता पाठ जेवो अव्यवस्थित न हतो परंतु ते पाठ हस्तलिखित प्रतिओ साथे मेळवेलो हतो
आलुं विवेचन कर्याबाद हवे आपणे जैनोना पवित्र आगमोनी रचनानो समयविषयक विचार करीए. संपूर्ण आगमशास्त्र प्रथम तीर्थकरनुं ज प्ररूपेलु छे ए जातना जैनोना विचारं तो निराकरण करवा खातरज हुं अहीं सूचन करूं छु. सिद्धान्तना मुख्य ग्रंथोनो समय नक्की करवा माटे आप आना करता वधारे सारां प्रमाणो- पुरावाओ एकत्र करवा जोईए छूटक अने असंबद्ध सूत्रा - लापको गमे त्यारे आगमग्रंथोमां दाखल थई गया होय तथा देवर्धिगणीए पण भले तेने पोतानी आ.
९१
वृत्तिमां स्वीकारी लीधा होय. पण तेटला उपरथी आपणे कोई प्रकारनं सवळ अनुमान काढी शकीए नहीं. हुं म्लेच्छ अथवा अनार्य जातिओनी' जे यादीओ ए सूत्रांमां मळी आवे छे ते उपर वधारे वजन सूकी शकतो नथी. तेमज साते निहूनवो, के जेमांनो छेलो वीरनिर्वाण पछी ५८४ वर्षे थयो हतो, तेना उल्लेख उपरथी पण कांई अनुमान काढी शकाय नहीं. आवा प्रकाग्नी विगतोना संबंधमां जो पम मानवामां आवे के जे आचार्यो पोतानी शिष्यपरंपराने पेढी दरपेढीए लिखित या कथित रूपे सिद्धान्तपाठ सौंपता गया हता, ते ओए ते ( विगतो) ने सिद्धान्तनी टीका टिप्पणीरूपे अगर तो मूळ सुद्धांमां पण दाखल करी दीधी हती तो तेमां कांई अस्वाभाविकता जेवुं नथी. परंतु सिद्धान्तमां एक महत्त्ववाळी बाबत ए जणाय छे के तेमां कोई पण स्थळे ग्रीक लोकोना खगोळशास्त्रनी गंध सरखी जोवामां आवती नथी. कारण के जैन ज्योतिषशास्त्र ते, वास्तविकमां, एक अर्थरहित अने अश्रद्धेय कल्पना मात्र छे. तेथी आपणे एम अनुमान करी शकीए छीप छे के जैन ज्योतिषशास्त्रकाराने ग्रीक जातिना खगोळ शास्त्रनी स्हेज पण माहीती होत तो तेवुं असम्बद्ध तेओ जरूर न लखत. हिन्दुस्थानमां श्रीसनुं आ शास्त्र ई.स. नी त्रीजी अगर चोथी शताद्विमां दाखल थयुं हतुं एम मनाय छे आ उपरथी आपणे ए रहस्य काढी शकीए छीए के जैनोना पवित्र आगमो ते समयनी पहेलां रचायां हतां.
जैन आगमोनी रचनाना समयनिर्णयमाटे बीजं प्रमाण ते तेनी भाषा विषयक छे. परंतु, कमनसीबे हजी सुधी प प्रश्ननं स्पष्ट निराकरण थयुं नयी के जैनागमो, जे भाषामा अत्यारे आपणने उपलब्ध थाय छे ते ज तेनी मूळभाषा छे
१ अनार्य जातिओम नो आरव शब्द ते, वेबरना धारवा प्रमाणे, कदाच ' आरब ' वाचक बने, परंतु मारा मानवा प्रमाणे ते शब्द ' तामिलो ' नो वाचक छे. कारण के तामिलोनी भाषाने द्रविडीयन लोको अरवमु कहे छे..
,
२. See Weber Indische Studien, XVI, P. 237.
Aho! Shrutgyanam
