Jain Dharm na Mobile Encylopedia Muni Deepratnasagar

Author(s): Parthiv Vora
Publisher: Chitralekha Magazine

Page 2

આપણી આજકાલા
પાટ પર બે વક્તા ન રહી શકે. બીજું કંઈ વિચારજો. શ્લોકથી થાય. એમાં કથાનક હોય, દૃષ્ટાંત આવે, જેન દીક્ષા યોગાદિવિધિ. અલ્પશિક્ષિત સાધુ પણ સરળતાથી
ભાઈ મહારાજ સારા વક્તા. વળી, આઠ વર્ષ મોટા જ નહીં, જૈનેતરને સમજમાં આવે. પંક્તિઓ-સ્તવન દીક્ષા આપી શકે એવું ઉપયોગી આ પુસ્તક છે. એટલે દીપરત્નસાગરજીએ નવો માર્ગ અપનાવ્યો. પણ ખરાં એટલે સારું ગળું ધરાવતા સાધુ એ ગાઈ શકે. ચોઘડિયાં તથા હોરા-સાચો સમય જાણવાની જ્ઞાનનો માર્ગ. એ કહે છે: ‘જ્ઞાનમાર્ગે ભક્તિ કરવાનો આજે વીસ વર્ષથી એ ગ્રંથનો પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ ઉપયોગ સમયદર્શિકા, જેમાં સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધી, ૩૬૫ મારો સંકલ્પ અને એના અનુસંધાને પુસ્તક-ગ્રંથો | થાય છે.
દિવસના દિવસ-રાત્રિના ચોઘડિયાં આપવામાં આવ્યાં લખવાની યાત્રા શરૂ થઈ.'
| દરેક જૈનોનાં ઘરોમાં જૈન પંચાંગ જરૂર હોય, પણ છે. હોરા મુજબ પણ સગવડ છે. મુનિશ્રીએ જોયું કે સંત વ્યાકરણ અભ્યાસ બહુ દીપરત્નસાગરજીએ બનાવેલું પંચાંગ જરા હટકે છે. લોકોપયોગી ઉપરાંત અભ્યાસ માટેય મુશ્કેલ છે, પણ જેનિઝમનો તો એ પાયો છે. પંડિત આ કામ નાનું છે, પણ એનું મહત્ત્વ ઘણું છે. સામાન્ય દીપરત્નસાગરજીએ અદ્ભુત કામ કર્યું છે. આવો જ ઉપલબ્ધ નથી અને હોય તો એ ઉપલબ્ધ કરાવે એવા રીતે પંચાંગમાં તિથિ-વાર-તારીખ હોય, પણ આ એક ગ્રંથ છે: તત્વાર્થ સૂત્ર અભિનવ ટીકા. ૧૭ સમર્થ જૈન સંઘ કેટલા! એટલે એમણે જ વિરાટ કામ પંચાંગમાં રોજના પચખાણનો સમય છે, કામળી પાનાંમાં ૩૪૨ સૂત્ર અને વિવેચન છે, જે જૈનોના હાથમાં લીધું. હેમચંદ્રાચાર્યના પ્રાકૃત-સંસ્કૃત ઓઢવાનો સવાર-સાંજનો કાળ, પોરસી, બે ઘડી... ચારેય ફિરકામાં માન્ય છે, મુનિશ્રી કહે છે: વ્યાકરણને ગુજરાતીમાં લાવવાનું કપરું કામ શરૂ કર્યું. વગેરે. આ પંચાંગની બે અસર થઈ છે. એક તો ઘણાં ‘આ ગ્રંથના પ્રેરણાસ્ત્રોત હતા જામનગરના શંખેશ્વરથી એની શરૂઆત કરેલી એ મુંબઈના સાધુ-સાધ્વીઓ, શ્રાવકો બે ઘડી કરતા થઈ ગયાં અને વજુભાઈ પંડિત. એમણે એક વાર મને કહેલું કે ઘાટકોપરમાં કામ પૂરું થયું. અભિનવ હેમ, લઘુપ્રક્રિયા ઘણા આચાર્યો આ પંચાંગ બેઠેબેઠું બહાર પડાવે છે. વ્યાકરણ નિષ્ણાત તો થયા હવે તત્ત્વ નિષ્ણાત બનો. નામે ચાર ગ્રંથ તૈયાર થયા. કુલ ૧OOO પાનાંનું અભયસાગર મહારાજે તો એવો અભિપ્રાય આપ્યો કે એમ આ પુસ્તક થયું. દેશમાં આ ગ્રંથ નિષ્ફળ ગયો, સાહિત્ય. ગુજરાતીમાં આવું કામ પહેલી વાર થયું. એ આ અદ્વિતીય-વિલક્ષણ પંચાંગ છે. દર વર્ષે ૧OO પ્રત પણ લોસ એન્જલિસની પાઠશાળામાં દર શનિ-રવિ
દીપરત્નસાગરજી મહારાજે જૈન ધર્મ વિશે પાયાનાં અનેક પુસ્તકો-ગ્રંથોની રચના કરી છે.
કહે છે: ‘કૉલેજમાં અધ્યાપક હતો ને એટલે હાઉ ટુ મોકલી આપશો.
એનું વાંચન થાય છે એનો મને સંતોષ છે.’ ટીચ...વાળી વાતનું સંક્રમણ અહીં થયું.'
દીપરત્નસાગરજીનું આવું જ એક બીજું પુસ્તક | દીપરત્નસાગરજીની સર્જનયાત્રાનો મુખ્ય પડાવ | આ ગ્રંથોને બહુ પ્રસિદ્ધિ મળી. જયપુર-સંસ્કૃત છે, બાર વ્રત પુસ્તિકા. એ કહે છે કે અહીં રજૂઆત છે, જૈન આગમ પરનાં એમનાં ૨૫૦ પુસ્તક. અકાદમી દ્વારા એ સમયે શ્રેષ્ઠ પુસ્તક તરીકે એ જરા જુદી છે. દરેક વ્રતની સમજ, પેટા નિયમ છે. આગમસૂત્ર મુળ એ અર્ધમાગધીમાં લખાયેલો ગ્રંથ છે. નામાંકિત થયું. પિંગળશી ગઢવીએ એ માટે સાથે કસોટીપત્ર આપ્યું છે અને શ્રાવક વ્રત લેતો થાય | જેમાં ૪૮ પુસ્તક છે. આગમસૂત્ર હિંદીનાં ૪૬ પુસ્તક, મુનિશ્રીને આગ્રહ કર્યો હતો. શ્રેષ્ઠ પુસ્તકને આ એટલે જયણા (છૂટનું ખાનું) ઘણી આપવામાં આવી આગમસૂત્ર પટિક-૪૭, આગમ વિષય દર્શનમાં ૪૫ અકાદમી દ્વારા રૂપિયા એક લાખનો પુરસ્કાર આપવામાં છે. ઘર-દુકાન-ઑફિસ કે પરિવાર દરેકમાં સુગમતા આગમની માત્ર ઈન્ડેક્સ આપેલી છે. આગમ શબ્દ અને આવે છે, પણ દીપરત્નસાગરજીને એ ન મળ્યો. પુસ્તક રહે એ રીતે વ્રત લઈ શકાય. મજાની વાત તો એ છે કે આગમ નામ કોશમાં ૪૭,00 શબ્દો અર્ધમાગધીલાયક નહોતું એમ નહીં, પણ નિર્ણાયકોમાંના એકે મધ્ય પ્રદેશના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય મંત્રી સુંદરલાલ પટવાએ સંસ્કૃત-ગુજરાતીમાં આપ્યા છે અને ૪૫ આગમનાં કહ્યું: આ તો સાધુ છે. એમને પુરસ્કારની શી જરૂર? બાર પૈકી નવ વ્રત આ પુસ્તિકાના કારણે લીધાં હતાં. | કથાપાત્રોની પૂરી માહિતી છે. આગમ કથાનુયોગ છે જો કે દીપરત્નસાગરજીનેય એવી અપેક્ષા નહોતી. - કુંદન માલા નામનું પુસ્તક પ્રથમ-દ્વિતીયા સંસ્કૃત ભાગમાં છે. આગમસૂત્ર ગુજરાતી ૪૭ ભાગમાં છે અને એમણે તો અનન્ય ગ્રંથો જ બનાવ્યા છે. એ માટે તો | છે તો ચૈત્યવંદન માળામાં ૭૯ ચૈત્યવંદનનો સંગ્રહ થોડા સમય પહેલાં થાનગઢમાં જેનો વિમોચન સમારોહ એવૉર્ડ ઓછા પડે.
છે. એમાં ત્રણ વિભાગ છે. અનેક જૈન પુસ્તક ભંડારો થયો એ આગમસૂત્ર ટિકમ્ ૪૪ ગ્રંથોમાં છે. | જૈન શ્રાવકોનાં ૩૬ કર્તવ્યનો ગ્રંથ એમણે લખ્યો | ફેંદીને આ પુસ્તક તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. સમાધિ - પોટરી ઉદ્યોગ, તરણેતરનો મેળો અને શાહબુદ્દીન છે: અભિનવ ઉપદેશ પ્રસાદ. ત્રણ વૉલ્યુમ છે. ૧OO | મરણપ્રાપ્તિ માટે સમાધિ મરણ નામનું પુસ્તક જૈન જ રાઠોડ માટે જાણીતું થાનગઢ આ સમારોહના કારણે કરતાં વધુ વિષયને આવરી લેવામાં આવ્યા છે. મુનિશ્રી | નહીં, જૈનેતરોને ઉપયોગી થાય એવું છે. જૈન | અન્ય રીતે ઐતિહાસિક બન્યું. સ્થાનિક જૈન સોશિયલ કહે છે કે સાધુ-સાધ્વીઓને સુગમતા રહે અને પ્રતિક્રમણ અભિનવ ટીકા ૧૨0 પાનાંનો ગ્રંથ છે. ગ્રુપે આયોજન કર્યું. ૪૪ પુસ્તકની શોભાયાત્રા નીકળી શ્રાવકોને વિસ્તારથી સમજણ મળી રહે એ માટે એનું આગમિક ટીકાના આધારે વિવેચન છે. નવપદ શ્રીપાલ, અને દીપરત્નસાગરજીના બધા ગુરુજનો (અધ્યાપકો) ફોરમેટ-ગોઠવણ એવું રાખ્યું કે દરેક વ્યાખ્યાન દસ સિદ્ધાચલનો સાથી પણ એમના નોંધપાત્ર ગ્રંથ છે. હાજર રહ્યા. ગુજરાતીમાં આગમ ક્યારેય ઉપલબ્ધ પાનાંનું, એવાં ૧૦૮ વ્યાખ્યાન. દરેકની શરૂઆત દીક્ષા કેમ આપવી એની વિધિનું પુસ્તક એમણે લખ્યું, નહોતા એ વિરાટ કામ મુનિશ્રીએ પાર પાડ્યું, જેમાં
૨૮ ચિત્રલેખા ૧૫ માર્ચ, ૨૦૧૦
www.chitralekha.com