________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમક્તિ અંગે તાત્વિક વિચારણું
લેખક : શાહ ચતુર્ભુજ જેચંદ
, આ પહેલાના લેખમાં સમકિતના પાંચ લિગો માનવી કે દૈવી ગમે તેવા સુખ સંપત્તિ વૈભવ વિલાસ લક્ષણે પૈકી પ્રથમ લિગ પ્રશમ ભાવ ઉપર વિવેચન લાંબો કાળ ટકતા નથી. સંસાર શબ્દ સૃ ધાતુમાંથી કરેલ છે. આ લેખમાં બીજા ત્રીજા લિંગ સંગ અને
બને છે. તેનો સ્વભાવજ સરવાનો અધોગામી પતનનિવેદ ઉપર વિવેચન કરવાનું પ્રાપ્ત થાય છે. શીલ છે. સંસારના જે સુખ માનવામાં આવે છે સમકિતના પાંચે લિગેને પરસ્પર ગાઢ સંબંધ છે. તે પૌદગલિક જ હોય છે. પુદગળ પતેજ નિલે ગલને કોઇ એકના અભાવે બીન ભાવા સાચા સ્વરૂપે પરિવર્તનશીલ છે. તેવા સંસારના સુખે શાશ્વતા તે ટકી શકે નહિ. તે આગળ ઉપર જોઈશું.
શું પણ થોડા સાગરોપમ કાળ સિવાય લાંબે કાળ જૈન શાસ્ત્રમાં સવેગને સામાન્ય અર્થ સંસારને ટકતા નથી. અનેક અસંખ્યાતા ભવધારણના દુઃખ ભય અથવા મેક્ષની અભિલાષા કરવામાં આવેલ છે. ભગવ્યા પછી એકાદ વખત તેવું સુખ ભોગવવાનું બને અર્થે દેખાવમાં જુદા છતાં ભાવાર્થથી એકજ છે. મળે છે. સમકિતિ છવ સમજે છે કે જીવાત્મા આ સમકિતિ જીવને સંસાર આત્માને માટે બંધન રૂપ ચૌદ રાજરૂપ લોક સંસારમાં દરેક સ્થાન ક્ષેત્રમાં તે લાગે છે, અને તેમાંથી મુકત થવાની જે ઈચ્છા અનંતિવાર ભવ ભ્રમણ-શરીર ધારણ કરી આવેલ છે
અભિલાષા તે મેક્ષ. સંસારના વ્યવહારમાં પણ અને તેમાં અનંતાનંત કાળ પસાર કરેલું છે; કઈને કેદખાનાના કે બીજા જકડી રાખે તેવા, સ્વતંત્ર અનંતાનંત જીવો અને પુત્ર સાથે તેને અનંતિવાર પ્રવૃત્તિ ઉપર કાપ મૂકે તેવા બંધન અંકુશ નિયંત્રણ જુદા જુદા સંબંધ બંધાયા છે; તે અનંતાનંત ગમતા નથી છતાં આવે તે જ્યરૂપ લાગે છે અને ભવભ્રમણ કાળમાં તેને કેાઈ શાશ્વતું સુખ આપે તેમાંથી છૂટવાની મુકત થવાની તાલાવેલી રહે છે, તેવા દ્રવ્ય, સ્થાન ક્ષેત્ર કે સંબંધે પ્રાપ્ત થયા નથી તેમ સમકિતિ છવને સંસારના બંધન શરીર ધારણ અને થશે નહિ; સંસારના પૌગલિક પદાર્થો ભવ ભ્રમણ હંમેશા ભયરૂપ લાગે છે અને તેમાંથી સંબંધેનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે કઈ કઈવાર થડે છૂટવાની નિરંતર અભિલાષા રહે છે. સંસારમાં કોઈ કાળ શુભ કર્મના ઉદય કારણે સંસાર સુખમય લાગે શાશ્વત સુખ મળવાનું હોય તે સંસાર કેઈન બંધનરૂપ છતાં નિતાંતે તે દુઃખરૂપ જ છે; પગલિક સુખને લાગે નહિ, તેમાંથી છૂટવાની ઈચ્છા થાય નહિ. પણ અંત આવવાનાજ અને તેવા સુખમાં રાચનાર આનંદ સમકિતિ છવ સમજે છે કે ગમે તેવું સારૂ શરીર, માણનારને તેવા સુખના અંતે દુઃખનો અનુભવ ગર્ભિત રીતે દર્શાવ્યું હોય એમ લાગે છે. આ રહી, આ પ્રમાણે સમય અને સાધન અનુસાર મેં પયું. એ પંકિત :
વણું પર્વ સંબંધી સાહિત્યના નિર્દેશ કર્યો છે. એમાં
આધુનિક યુગમાં જે વિશિષ્ટ લેખે વગેરે લખાયા છે “મુક્તિમંદિરમેં મહાલશે રે લોલ,
તેને અંગેનું સાહિત્ય આમાં ઉમેરીને તેમ જ પર્યુષણ મતિ હંસ નામે કર જોડી રે''
સંબંધી જે કંઈ મહત્ત્વપૂર્ણ માહિતી આપવી રહી આ સજઝાયમાં સર્વ મહિનાઓમાં ભાદરવાની જતી હોય તે એકત્રિત કરીને એ બધું એક દળદાર શ્રેષ્ઠતા અને તેમાં પણ એના આઠ દિવસને ઉત્તમ અને નમૂનેદાર આકરગ્રંથ દ્વારા જેવા જાણવા મળે કહ્યા છે. પર્યુષણ અંગેનાં કેટલાક કર્તવ્યો, ગણાવાયાં છે. તે માટે આ આકરગ્રંથ સત્વર તૈયાર કરાય અને દા. ત. ગુરુની અંગપૂજા અને કાર્યોત્સર્ગ કરીને સમુચિત રીતે પ્રકાશિત કરાય એ સૂચવતે હું આ આગમનું શ્રવણું.
લેખ પૂર્ણ કરું છું.
For Private And Personal Use Only
