________________
સમેત' શેલ. સંબંધી સામગ્રી
ક ૧૨ ]
શિખર કે જ્યાં ( અજિતનાથાદિ) વીસ તી કરા નિર્વાણ પામ્યા છે, એમ કરાયો છે અને સાથે સાથે અત્ર. ૬, ૧ અ. અને જ્ઞા. તેના ઉલ્લેખ છે, પ્રસ્તુત અર્થને લગતા પાઠ નીચે મુજબ અપાયા છેઃ-" स्वनामख्याते विन्ध्यगिरिशिखर भेदे यत्र સક્ષમ - वासुपूज्य नेमि वीरवतीर्थंकराः વિંશતિ: ત્તિન્ના: '
મેં ઉપર જે અર્થ કર્યો છે. તે જે વાસ્તવિક હાય તેા હું આ સબંધમાં તીચે મુજબના છ પ્રશ્નો રજૂ કરુ છું :
(૧) શું પ્રસ્તુત ‘સમેત ’પર્યંત એ કાઇક વેળા * વિષ્ણુ ’પર્વતનું શિખર હશે ?
(૨) શું એ પર્યંત શિખરરૂપ હાઈ એનુ ‘ સમેત ' નામ અપાયુ હશે અને તેમ હાય તા
કથાથી ?
(૩) ગુ‘ વિધ્ન ' પર્યંત છેક બિહાર સુધી પ્રાચીન સમયમાં પથરાયેલેા હશે ?
(૪) શું હિમાલય ' ગિરિરાજની લાખા વ પૂર્વે ઉત્પત્તિ થઈ એમ જે કેટલાક ભૂસ્તરવિદ્યા વિશારદો કહે છે તે પહેલાં ‘વિન્ધ ’- પર્યંતના અનેક સ્થળે શિખા હશે ? અને હોય તે તેનાં નામ શાં છે ?
(૫) જેમ મહી નદીને મહીસાગર અને જામનગરના એક વિશાળ સરાવરને ‘ રણજીતસાગર કહે છે તેમ ‘ સમેત ’એ શિખરરૂપ હાવા છતાં એને પર્વત ' તરીકે ઉલ્લેખ કરાયેા હશે ?
(૬) ‘ સંમેયસેલસિહર ' જેવા પ્રાચીન પ્રયોગા સાથે અભિધાનરાજેન્દ્રમાં અપાયેલે અથ કેવી રીતે સુસ ગત છે ?
પાઈયસમ્હણુવમાં ‘ સમેય ’ શબ્દ પ્રસ્તુત પર્વતના અર્થમાં આપી સાથે સાથે એ નિમ્નલિખિત ગ્રંથામાં વપરાયાના ઉલ્લેખ છે:
૧ આમ જ હોય તે “ સમેતશિખર 'ને ' તત્પુરુષ ’ સમાસ ત ગણતાં ‘ક ધારચ ’ ગણ્યો પડે અને એને અર્થ “ સમેત નામનું શિખર થાય.
( ૧૦૯ )
નાયામ્મકહા ( સુય ૧, અ. ૮, પત્ર ૧૫૪ ); પોસવણાકખ ( સુત્ત ૧૬૮ ); મહાનિસીહ ( અ. છ ), લક્ષ્મણુગણિકૃત રસુપાસનાહરિય (પૃ. ૨૧૧ અને ૫૮૪) તેમ જ વિવેગમ જરી પારણ ( ગા. ૧૮ ).
આમાં હું વસુદેવસિંહણ્ડી ( અંશ ૧. પૃ.૪૩૪૮ ', વવહારનું લાસ અને ચપણુમહાપુરિસચરિયે એ નામ ઉમેરું છું.
સંસ્કૃત ઉલ્લેખા ઃ—જૈન સંસ્કૃત સાહિત્ય ઘણું વિશાળ છે. તેમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિ કૃત ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર મહત્ત્વનું સ્થાન ભોગવે છે. એમાં કેટલેક સ્થળે સમ્મેત ’ શબ્દ નજરે. પડે છે. સકલાત પણ આ જ મરિની કૃતિ છે. એના ૩૩મા પદ્યમાં ‘ સમ્મેતશિખર ’તે બદલે સમ્મેતીલ 'ને અન્ય તીસ્થાને ગણાવતી વેળા ઉલ્લેખ કરાયા છે. એ ઉપરથી એમ અનુમનાય કે * સમ્મેત ’ એ પર્વતનું જ નામ છે અને ‘ સમ્મેત શિખર ના અર્થ · સમ્મેત ' નામના પર્વતનું શિખર થાય છે. આ ૩૩મું પદ્મ મ’ગલતેંત્રના આઠમા પદ્યનું સ્મરણ કરાવે છે, પ્રોટીકા ( ભા. ૧, પૃ. ૨૮૨ )માં આ તેંત્ર વધાપરિષ્કૃત છે એમ જે કહ્યું છે તે શું વાસ્તવિક છે?
"
પ્રભાચન્દ્રસૂરિએ વિ.સ. ૧૩૩૪માં રચેલા પ્રભાવક
રિત (પૃ. ૩૬ )માં કહ્યું છે કે પાદલિપ્તસૂરિએ
સમેતની યાત્રા કરી હતી.
૧ આમાં પાશ્વનાથ “ સમ્મેયસેલહિર – ઉપર નિર્વાણ પામ્યાને' ઉલ્લેખ છે.
૨ આ વિ. સ. ૧૧૯ની રચના છે. એને સક્ષિસ પરિચય મેં “ પાય ( પ્રાકૃત ) ભાષા અને સાહિત્ય ’ નામના મારા પુસ્તક (પૃ. ૧૧૫ )માં આપ્યા છે.
૩ આ આસરે વિ. સ. ૧૨૪૮માં રચી છે. એ આલચન્દ્રકૃત ટીકા સહિત જૈન વિવિધ સાહિત્ય શાસ્ત્રમાલા ’માં વિ. સ. ૧૯૭૫ માં પ્રકાશિત કરાઇ છે. ૪ અત્ર અનાથ ‘ સમ્મેય પન્વય ’ ઉપર નિર્વાણ પામ્યાનું કહ્યું છે. આ વસુદેવવિહડીના પૃ. ૨૧૪, ૨૬૪, ૩૯ અને ૩૪૬ પણ અત્રે પ્રસ્તુત છે. ૫ પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ પ્રસ્તુત તીની સાત વાર યાત્રા કરી હતી. એ વિક્રમની નવમી સદીમાં થઇ ગયા છે.
