________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મ પ્રકૃતિ અને તેના આઠ પ્રકારે
[૧૩૯
દીપે વાની મારફતે સને પ્રહણ કરી પોતાની ગર- હવે આપણે આ આડે કર્મનું સ્વરૂપ વિચારીશું નથી તેને લારૂપ મનાવે છે તેમ સંસારી જવું અને એને સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવે તે માટે જે અમુક છે. નજર વિકારને વશ થઈ! કાગંણ વગણને પ્રણ વસ્તુઓ સાથે કર્મને સરખાવાય છે તેને પણ સાથે કરી તેને કર્મ રૂપ છ-દાવે છે. એ જ વખતે એણે સાથે વિચાર કરીશું. કહે' ફસાં કર્મ માં અનેક સ્વભાવનું નિમાર્ણ થાય જ્ઞાનાવરણ-જે કુમ જીવના જ્ઞાનરૂપ ગુણને છે તેને ગાય, ભેંસ, બકરી વગેરે ઘાસ ખાઈ એ ઢાંકી દે તે કર્મ * જ્ઞાનાવરણ” કે “ જ્ઞાનાવરણીય ધારદુધ અાવે છે એ જ વેદાએ એ દૂધમાં કહેવાય છે રમ રમ અને એ આકાર. : ૨, પાછું વગેરે અનેક સ્વભાવનું ઓછુ થતું જાય તેમ તેમ જ્ઞાન વધારે થતું જાય. નિર્માણ થાય છે, તેમ સંસારી જીવ કાત્મણ વગ" |ી એ કમને તદ્દન નાશ થતાં સંસારી જીવને દરેકે ' કરી તેને : ૩ ૧નાવે છે એ જ વખતે એ દરેક ચીજનું પૂરેપૂરું જ્ઞાન થાય એના જ્ઞાનને ‘વ‘મના અનેક ર7 @ા બને છે. એ સ્વભાવે આપ- લતાન” કહેવામાં આવે છે.
જ્ઞાનવરણ કમને “પટ” સાથે સરખાવાય છે. તે ઉપરથી આપણે એ જાણી શકીએ છીએ. એ
એ પટને અર્થ “સુતરનું કપડું' એ કરાય છે. રામને આપો આઠ વર્ગમાં વહેંચી શકીએ
આંખની સામે કાઈ પટે, પાટે કે બીજું કંઈ આવદ.ઍ. એના નામ નીચે મુજબ છે:
રણું આવી જાય તે કોઈ પણ ચીજ બરાબર દેખી . (૧) જ્ઞાનાવરણ, (૨) દશનાવરણ, (૩) વેદનીય, શકાતી નથી તેમ આત્માની જ્ઞાનરૂપ આંખની સામે (૪) મેહનીય, (૫) રમાયુષ્ય, (૬) નામ, (૭) ગેત્ર, જ્ઞાનાવરણ કર્મરૂપ પટ કે એવું કેાઈ આવરણ આવી અને (૮) અંતરાય.
Mય તો એ આતમા કઈ પણ ચીજ બરાબર જાણી આ આઠે કર્મના સ્વભાવ છે એથી એ દરેકને
શકતો નથી, એ આવરણ પૂરેપૂર ખસે તે બધું
જ્ઞાન થાય. ‘કર્મ પ્રકૃતિ’ કહેવામાં આવે છે, કેમકે પ્રકૃતિને અર્થ ? રવભાવ ' થાય છે. આ આઠે કર્મપ્રકૃતિને ‘કર્મની
દર્શનાવરણ- દર્શન’ શબ્દનાં ત્રણ અર્થે મૂળ પ્રકૃતિ” તરીકે ઓળખાવાય છે, કેમકે એ મુખ્ય થાય છે: (૧) ધર્મ, (૨) શ્રદ્ધા અને (૩) સામાન્ય છે અને એ દરેકના ઓછાવત્તા પટાતિગો છે. એ બધ. અહીં એને સામાન્ય બોધ એ અર્થ કરવાને પવિલનામાને ‘કમની ઉત્તર પ્રવૃતિ” તરીકે ઓળ- છે. આ અર્થવાળા દર્શનને દબાવનાર કર્મ ‘દનાખાવાર્ય છે, આપણે મોટે ભાગે કર્મની મૂળ વેરણુ’ કે ' દર્શનાવરણીય ” કહેવાય છે, પ્રકૃતિઓને જ વિચાર કરશું, અને એને માટે દર્શનાવરણ કર્મને દ્વારપાળ સાથે સરખાવાય * કુર્મ” એ શબ્દ વાપરશુ કેમકે કમ પ્રકૃતિને બદલે છે. દ્વારપાળને અર્થ “ પ્રતીહાર” “દરવાન” અથવા “ કમ ” શબ્દ પણ વપરાય છે.
“પળીયે ” થાય છે. એથી દર્શનાવરણ કર્મને પ્રતીહાર, જ્ઞાનાવરણુ, દર્શનાવરણ, મેહનીય અને અંતરાય
દરવાન કે પિળીયા તરીકે પણ ઓળખાય છે.
જ એ ચાર કર્મો આમાના જ્ઞાન વગેરે મૂળ ગુણને
જેમ કેાઈ દ્વારપાળ પિતાના અન્નદાતાને મળવા ઢાંકી દે છે. એટલું જ નહિ, પરંતુ એનો લગભગ માટે આવનારને રોકી રાખે તેવી રીતે દર્શનાવરણનાશ જ કરે છે, એથી એને “ઘાતીકમ ' કહેવામાં રૂ૫ ઠારપાળ આમાને કોઈ પણુ ચીજનું દર્શન
આવે છે. બાકીના ચાર કર્મો આત્મા ઉપર એટલી કરતાં રોકી રાખે છે. " બધી ખરાબ અસરકરતા નથી એથી એને “અધાતી- વેદનીય–જે કર્મ સુખ કે દુ:ખને અનુભવ કમ' કહેવામાં આવે છે.
ન કરાવે તે કર્મ ‘વેદનીય’ કહેવાય છે. સુખને અનુ
For Private And Personal Use Only
