________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
= જૈન ગુર્જર ચિત્ર-કવિઓ
લેખક : પ્રો. હીરાલાલ ૨. કાપડિયા એમ. એ. અલંકારશાસ્ત્ર યાને કાવ્યશાસ્ત્રને અંગે સંસ્કૃત જે કવિએ ‘ચિત્ર' અલંકારથી વિભૂષિત પદ્યાત્મક ભાષામાં જે ગ્રન્થો રચાયા છે તેમાં અલંકારના રચના કરી હોય તેને માટે હું ‘ચિત્ર–કવિ' એ મુખ્ય બે વર્ગ પડાયા છે. (૧) શબ્દાલંકાર અને પ્રયોગ કરુ છું. ચિત્ર-કવિઓને તેમના ધર્મ-સંપ્રદાયને (૨) અર્થાલંકાર, શબ્દાલંકારને સંબંધ શબ્દ લક્ષમાં લેતાં બે વર્ગમાં વિભકત કરાયઃ (૧) જૈન (Sound) સાથે અને અર્થાલંકારને અર્થ-માયના અને (૨) અજૈન. જેન ચિત્ર-કવિઓએ જે ભાષામાં (sense) સાથે છે. એ બંને પ્રકારના અલંકારના કૃતિ રચી હોય તે પ્રમાણે અથવા તો એમની માતૃઓછાવત્તા ઉપપ્રકારો છે. એ પૈકી ‘ચિત્ર’ એ શાબ્દા- ભૂમિ અનુસાર એમના ઉપવગ પાડી શકાય. પ્રસ્તુતમાં લંકારને એક ઉપપ્રકાર છે. એનાથી અલંકૃત પદ્યમાં ગુજરાતી ભાષામાં જે જૈન ચિત્ર-કવિઓએ કૃતિ રચી અક્ષર એવા પસંદ કરાયેલા હોય છે કે જે ખણ, છે તેમને હું “જૈન ગુર્જર ચિત્ર-કવિ” તરીકે નિર્દેશ કમળ, ચક્ર ઇત્યાદિ વિવિધ પ્રકારો પૈકી ગમે તે એક કરું છું. આવા કવિઓ ત્રણ થઈ ગયા હોય એમ આકારને જન્મ આપે છે.
જણાય છે. એમનાં નામ નીચે મુજબ છે.—.
વળ ટ્રેલ મંત્તે! ઘઉં ટુતિ ! ચમ! ૬૦વા વિસ્તાર તે કાન, આંખ અને નાકને અંગુલના सासए पज्जवट्ठाए असासए इत्यादि.
અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલો કહ્યો છે. જીભનો વિસ્તાર ભાવાર્થ-હે ભગવંત ! પરમાણુ પુદ્ગલ શાશ્વત
બેથી નવ અંગુલને અને સ્પર્શ ઇન્દ્રિયને વિસ્તાર કે અશાશ્વત ? હે ગૌતમ, શાશ્વત પણ હોય અને
શરીર પ્રમાણે છે, તેમાં કાન, આંખ અને નાકનો અશાશ્વત પણ હોય છે. હે ભગવંત! પરમાણુ યુદંગલ
વિસ્તાર એકેકથી અ૯૫બહુપણું છે. શા કારણુથી શાશ્વત અને અશાશ્વત કહેવાય છે? સર્વથી થોડા પ્રદેશમાં અવગાહન કરનારી કે ગૌતમ ! પરમાણુ પુદ્ગલ દ્રવાર્થિક નયની અપેક્ષા- અખિ છે, તેનાથી સંખ્યયગુણ પ્રદેશમાં અવગાહન એ શાશ્વત છે અને પર્યાયાર્થિક નયની અપેક્ષાએ કરનાર કોન છે, ઘણા પ્રદેશમાં તેની અવગાહના અશાશ્વત કહેવાય છે. કેટલાક પરમાણના નિત્યપુણા- ધટે છે, કેમકે તેનાથી સંખ્યયગુણ પ્રદેશમાં થી પર્યાને નિત્ય માને છે તે અસત્ છે. ભગવતી
અવગાહન કરનાર નાક છે, તેનાથી જીભ અસંખ્યયસૂત્રમાં રૂપષ્ટ અનિત્ય કહેલ છે તેમજ એકેક પરમાણુમાં ગુણ પ્રદેશમાં અવગાહન કરે છે તેને બેથી નવ અનંત પર્યાયે હોય છે. આ વાત શ્રી પન્નવણુસૂત્રના અંગુલને વિસ્તાર છે, તેનાથી સ્પર્શ ઇન્દ્રિય સંખ્યયપાંચમાં વિશેષ પદમાં કહેલ છે ત્યાંથી જાણવું.
ગુણુ પ્રદેશની અવગાહનાવાળી છે પણ અસંખ્યયગુણા પ્ર-(૩૪) ઈદિ સંબંધી અગુલનું માપ- લાખ જનન પ્રમાણ છે. આ પ્રમાણે પ્રતાપના
પ્રદેશની અવગાહનાવાળી નહિ, કારણ કે તેને ઉત્કૃષ્ટ પરિમાણ કયું?
સૂત્રના પંદરમાં ઇન્દ્રિય પદના પહેલા ઉદ્દેશામાં કહ્યું છે, ઉ૦-સર્વ ઇન્દ્રિયો અનંત પ્રદેશની બનેલી, અંગુલ શબ્દથી અહિંયા આત્માગુલ લે. સ્પર્શ અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ જેટલી જાડાઈવાળા, ઇન્દ્રિયમાં ઉલ્લેધઅંગુલ અને બાકીની ઇન્દ્રિયમાં અસંખ્ય પ્રદેશની અવગાહનાવાળી કહી છે અને આમાંગુલ જાણવું.
( ચાલુ )
For Private And Personal Use Only
