________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ટીકા કરવાની ટેવ.
દર્શાવનાર સાથે એકઠા મળી તેની સાથે સમજાવટ કરવાની દરેકને છુટજ હોય છે, અને તે દરેકને હક્ક પણ છે, પરંતુ કેટલીક વખત નકામી ટીકા કરી જાહેર હિતના-જન સમુદાયના લાભના કાર્યોમાં પણ વિશ્વ આવે ત્યાં સુધી પણ આવી ટકા લંબાવાય છે, અને તે વખતે ઘણુ વાર નુકશાન થવાને ભય પણ ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી આવી રીતની ટીકા મૂર્ખાઈભરેલી, નિંઘ અને ત્યાજ્ય છે. • ** હાલના સમયમાં સખ્ત શબ્દોમાં ટીકા કરવાની ટેવ આટલી બધી સામાન્ય થઈ ગઈ છે તેનું શું કારણ હશે ? જેમ દરેક સદ્દગુણને દુરૂપયોગ કરવાથી તે દુર્ગુણ સમાન થઈ પડે છે, તેમ ટીકા કરવાની ટેવ પણ દુર્ગણ સમાન થઈ પડી છે. ખરું કહીએ તે ન્યાય બુદ્ધિથી ગુણદેષ તપાસવા એજ ટીકાકારનું કામ છે, પણ ન્યાયબુદ્ધિએ સમજ્યા વગર-જ્ઞાન વગર પિતામાં વિદ્વતા કલ્પી બેટી ટીકા કરવા મંડી જવી તે તે એક જાતની મૂર્ખાઈજ છે. હાલ ઘણી વખત જે ટીકા કરાતી જોવામાં આવે છે તે ભેદભાવ સમજવાના હેતુથી કરવામાં આવતી નથી, પણ દ્વેષભાવથી, અથવા અહંભાવથી કરવામાં આવે છે, એટલું જ નહિ પણ ઘણું વખત અન્યને હેરાન કરવાના અથવા હલકા પાડવાના હેતુથી પણ કરવામાં આવે છે, અગર તે અન્યની વધતી જતી કિર્તિ નહિ સહન થવાથી પણ કરવામાં આવે છે. અજ્ઞાની અને અણસમજુ લોકો તથા પિતે જ્ઞાની છે તે પેટે વિચાર ધરાવનારા પણ અમેજ વ્યાજબી છીએ અને બીજાઓ તદ્દત ગેરવ્યાજબીજ છે, ઉધે રસ્તે દેરાઈ ગયેલા છે તેમ માનીને ટીકા કરવા ઉક્ત થાય છે, આપણે કઈ વખત અમુક અશે વ્યાજબી હાઈએ, તેથી બીજાઓ ગેરવ્યાજબી રસ્તે દેરાયેલા છે, આપણું ટીકાને પાત્ર છે તેમ માનવું ભૂલભરેલું છે. જ્યારે જ્યારે ટીકા કરવાની ઈચ્છા થાય એટલે કે કેઈનાં પણ કાર્ય અગર વિચારે ઉપર ટીકા કરવાનો વિચાર ઉદ્દભવે ત્યારે સર ઓલીવર કેમકે તેની રાજ્યસભાના સભાસદોને કહેલા શબ્દો યાદ રાખવા કે –“બંધુઓ ! પ્રભુનાં પવિત્ર નામથી હું તમને વિનંતિ કરૂં છું કે તમે પણ ભૂલ કરવાને પાત્ર છે એ તમારે યાદ રાખવું.” મતલબ કે અન્યનાં જે કેઈ કાર્ય માટે ટીકા કરવાની વૃત્તિ ઉદ્દભવે તેવાંજ આપણને ભૂલ ભરેલાં લાગતાં કાર્ય અગર વિચાર કરવા માટે આપણે પણ દેષપાત્ર હોવાને ઘણે સંભવ છે. ટીકા કરવાથી ટીકા કરનારના વખતને નકામે વ્યય થાય છે, તેવી રીતની ટકાથી કાઈની ભૂલે સુધરી શકતી નથી, અને જાહેર હિતમાં ઘણું વખત ખાંચ પડે છે; તેથી આવી ટીકા કરવાની વૃત્તિ તે અવશ્ય છોડી જ દેવી તે હિતાવહ, ઉપયોગી અને ડહાપણું ભરેલું છે.
આપણે આપણું વિવેક બુદ્ધિ કેળવવી જોઈએ; પરંતુ તેવડે આપણે આપશુંજ ગુણદેષ તપાસવાં, બીજાનાં નહિ. દરેક બાબતને બે અથવા વધારે સ્વરૂપ
For Private And Personal Use Only
