________________
* વાત – ત્રણ મહાત્માઓની ઝલ (પદારૂઢ થવા જઈ રહેલ ત્રણ પુજ્યોની ગુણકથા) પૂ.હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાના ષોડશક ગ્રંથના સંદર્ભમાં કહીએ તો સાધનાનો અર્થ થશે વાચનાનુષ્ઠાનથી અસંગાનુષ્ઠાન સુધીના યાત્રા.
यत्त्वभ्यासातिशयात्, सात्मीभूतमेव चेष्ठयते सद्भिः ।
तदसङ्गानुष्ठानं, भवति त्वेतत् तदावेधात् ॥ જેનો અભ્યાસ કરવો પડે, જેને યાદ કરવું પડે, એનું નામ સાધના. જે સહજ થઈ જાય એનું નામ સિદ્ધિ. પ્રભુવચનના આલંબને થાય તે વચનાનુષ્ઠાન. વચનાનુષ્ઠાનના દીર્ઘ અભ્યાસથી આલંબનની જરૂર વગર જે થાય તે અસંગઅનુષ્ઠાન.
એક સંતને કોઈએ પૂછ્યું, “સાધના ક્યાં સુધી કરવાની ?” સંતે જવાબ આપ્યો - “આપો આપ થવા લાગે ત્યાં સુધી.”
સહજ બનેલી સાધના એટલે સિદ્ધિ. સાધનાનો પરિપાક એટલે સિદ્ધિ. સાધના પુરુષાર્થ મટીને જીવન બની જાય એનું નામ સિદ્ધિ. સાધના સંઘર્ષ મટીને સ્વભાવ બની જાય એનું નામ સિદ્ધિ. સાધના પુરુષાર્થ મટીને જીવન બની જાય એનું નામ સિદ્ધિ. સાધના સંઘર્ષ મટીને સ્વભાવ બની જાય એનું નામ સિદ્ધિ. મોક્ષયાત્રાનું ઉદ્ગમ બિન્દુ છે સાધના અને મોક્ષયાત્રાનું અંતિમ બિન્દુ છે સિદ્ધિ. પૂ.હરિભદ્રસૂરિ મહારાજા ષોડશક પ્રકરણમાં કહે છે -
वचनक्षान्तिरिहादौ धर्मक्षान्त्यादि साधनं भवति । દીક્ષાનો પ્રારંભ છે વચનક્ષમા. એ સાધન બને છે અને ધર્મક્ષમા એ સિદ્ધિ બને છે. ૩વસUા વોહં - તને જ્યારે જ્યારે ક્રોધનો ઉદય થવા જઈ રહ્યો હોય, ત્યારે ત્યારે તું ઉપશમ દ્વારા એનો પ્રતિઘાત કરજે. આ જિનવચનનું અવલંબન કરીને જે ક્ષમા રાખવામાં આવે, એનું નામ છે વચનક્ષમા. અને એની સાધના ક્ષમાને સ્વભાવ બનાવી દે એનું નામ છે ધર્મક્ષમા.
ઈમોશન્સ
૫૫
