________________
૧૯૨
પવિત્રતા પર શ્રદ્ધા, સત્ય અને સદ્ગુણી પર નિષ્ઠા, પરમાત્મા અને માનવતા પર વિશ્વાસ એ અષાંને લીધે પોતાના સલ્પમાં બળ લાવવું જોઈએ. આવા સતત પ્રયત્નથી તેની સંકલ્પશક્તિ વધતી જઈને તેનુ સભ્રમરૂપે પ્રગટીકરણ થતું હેશે અને તે પ્રગટીકરણુ તેના પેાતાના અને ખીજાઓના જીવનમાં સુખ અને શાંતિ પેદ્ય કરશે. માનવી જીવના સિદ્ધિ માટે છે. આના કરતાં કોઇ પણ સિદ્ધિ ઓછા મહત્ત્વની છે. આ માટે જ માનસિક નીરાગિતાની જરૂર છે.
શરીરની બાજુથી શારીરિક આગ્ય જરૂરનું છે તે પ્રમાણે માનવતાની દૃષ્ટિથી માનસિક નીરાગિતા જરૂરી છે. તે નીગિતા ન હ્રામ તા ધન, વિદ્યા અને સામથ્ય જેવી ખીજી કાઈ પણ વિશિષ્ટતા મનુષ્યનુ` કે માનવજાતિનું કલ્યાણ કરી શકતી નથી. આવી નીગિતા સિવાય ખીજી કોઈ પણ વિશિષ્ટતાના સદુપયોગ થઈ શકતા નથી જે વિશિષ્ટતા માનવતાને હાસ કરે છે તેનાથી માનવજાતિનું કલ્યાણુ થવું શકય નથી; તેથી માનવતાના વિકાસ કરનાર વિશિષ્ટને આપણે મહત્ત્વ આપવું જોઇએ. તે માટે આપણે સતત
પ્રયત્નશીલ રહી પુરુષાર્થી બનવું જોઇએ. આ બધી ખામતા સિદ્ધ કરવા આપણે પહેલેથી જ જીવન વિષયક ઉચ્ચ આદર્શ ધારણ કરવા જોઇએ. આસુરી સ'પત્તિને માગે ન જતાં સજનતાના માનવતાના માર્ગે જવાના આપણા નિશ્ચય હોવા જોઈએ. પેાતાની આદર્શી કલ્પનાને વ્યવસ્થિત નકશા આપણા ચિત્તમાં 'મેશ રહેવા જોઇએ. ઘર બાંધવાનું નક્કી થયા પછી તેનું કલ્પનાચિત્ર આપણા ચિત્તમાં પ્રથમ તૈયાર થાય છે અને ત્યાર પછી તે જાતને નોા કાગળ પર તૈયાર કરવામાં આવે છે. ઘર પૂરુ થાય ત્યાં સુધીના તે વિષયના વધતા જતા જ્ઞાનથી મૂળ કલ્પનામાં ઇષ્ટ એવા ફેરફારથ તે જાય છે. પહેલાંના નકશામાં ફરક પણુ પડે છે, અને છેવટે ઉત્તમ પ્રકારનુ સગવડવાળુ
દિવ્ય દ્વીપ
ઘર તૈયાર થાય છે. ચિત્ર કાઢનાર ચિત્રકાર અને મૂર્તિ ઘડનાર શિલ્પકારને પણ પોતાના ચિત્તમાં પાતપાતાના સાથ્યનું કલ્પનાચિત્ર બનાવવું પડે છે; એટલું જ નહીં પણ ધનની પાછળ લાગી ધનપતિ થવાની ઈચ્છા રાખનાર, મળની ઉપાસના કરી મળવાન થવાના પ્રયત્ન કરનાર અથવા કાઈ પશુ વિશિષ્ટતા પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા રાખનાર એ પૈકી દરેકને પોતપેાતાનાં ઈષ્ટ અને વિશિષ્ટતાનુ ચિંતન કરવું પડે છે. તે ચિંતનમાં જ તે તે ઇષ્ટ અને વિશિષ્ટતાને નથી તેના ચિત્તમાં તૈયાર થાય છે. પોતપેાતાના આદેશ પ્રમાણે દરેક જણ પ્રયત્નશીલ રહી તેમાં યશસ્વી થાય છે. માનવતાના આદ જેણે દૃઢ કર્યો ઢાય છે તેને પણ તે પ્રમાણે હંમેશાં ચિંતનશીલ અને પ્રયત્નશીલ રહેવું પડે છે. અને તે પ્રમાણે રહીને તે તેમાં છેવટે યશસ્વી થાય છે.
આ રીતે આ મામાં યશસ્વી થવા માટે આપણને માનસિક નીરગિતાની ઘણી જરૂર છે, મનની નિર્માંળતા અને સદ્ગુણયુક્ત પુરુષાર્થ એ નીશગિતાનાં લક્ષણ છે. આ નીરાગી અવસ્થામા જ માનસિક પાવિત્ર્ય વધતુ જાય છે. જીવનના બધા વ્યવહારામાં શુદ્ધિ આવે છે. આ અવસ્થામાં જ માજીસમાં પ્રાણીમાત્ર વિષે પ્રેમ, નિઃસ્વાર્થતા, ક્ષમા અને શાંતિ રહી શકે છે. આ અવસ્થામાં જ માણુસ નિરહંકારી રહી શકે છે. કરણા તેને સહજસ્વભાવ થાય છે. નિવૈતા આ અવસ્થામાં જ સષાય છે. પોતાનુ અને માનવજાતિનું કલ્યાણ કરવાનું સામર્થ્ય આ અવસ્થામાં જ તેને પ્રાસ થાય છે. એકદરે માનવધર્મ પ્રમાણે તે ત્યારે જ વર્તી શકે છે. પ્રયત્ન કરવાથી પાતાની ઇચ્છા પ્રમાણે, સંકલ્પ પ્રમાણે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની જે શક્તિ આપણને મળી છે, તેના ઉપયેગ માણસે આ અવસ્થા માટે કરવા ચાગ્ય છે. આ ભેટને ઉપયોગ મનસિક નીગિતા સાધીને માનવતાની સિદ્ધિ માટે જ કરવા જોઇએ.
—શ્રી કેદારનાથજી
