________________
વિવિધતાથી જ આત્મામાં પડેલા બીજનું સિદ્ધ ફળ નિયમ હોય છે. એક સ્વભાવરૂપમાં કદી હોતું નથી. આ હકીકત તત્ત્વદૃષ્ટિવાળા વિદ્વાનોએ સારી રીતે બુદ્ધિપૂર્વક વિચારવી... पुरुषाद्वैतं तु यदा भवति विशिष्टमथ च बोधमात्रं वा । भवभवविगमविभेदस्तदा कथं युज्यते मुख्यः ॥७॥
જે પુરુષ અદ્વૈત અથવા વિશિષ્ટ બોધ માત્રરૂપ અંત હોય તો સંસાર અને મોક્ષનો ભેદ કેવી રીતે ઘટી શકે ?..
સારાંશ -આત્માનેજ એક સત્ય માનવું અને જગતના પદાર્થને માયાસમ સમજવું. તે સમજવાથી સંસાર અને મોક્ષ ઘટી શકતા નથી...૭. अग्निजलभूमयो यत्परितापकरा भवेऽनुभवसिद्धाः। रागादयश्च रौद्रा असत्प्रवृत्त्यास्पदं लोके ॥८॥
કેમ કે સંસારમાં અગ્નિ-પાણી-ભૂમિ-ઉપદ્રવ કરનારા છે તે અનુભવસિદ્ધ છે. તે અસમ્પ્રવૃત્તિના કારણરૂપ રાગ-દ્વેષ-મોહતેના પર કરવાથી લોકમાં દારૂણ ફળ આપનારા છે..... ૮ परिकल्पिता यदि ततो न सन्ति तत्त्वेन कथममी स्युरिति । तन्मात्र एव तत्त्वे भवभवविगमौ कथं युक्तौ ॥९॥
આ બધા બાહ્યઅત્યંતર પદાર્થો કલ્પનારૂપે છે. પણ વાસ્તવિક રૂપે નથી અને ફક્ત વાસ્તવિકરૂપે તો તન્માત્ર એ જ તત્ત્વ છે. એટલે કે પુરુષ રૂપ અથવા બોધ (જ્ઞાન) રૂપ અદ્વૈત (બીજું કોઈ જ તત્ત્વ નથી) એકજ તત્ત્વ છે તેમ માનવું તે અંત માનીએ તો સંસાર અને મોક્ષ કેવી રીતે ઘટે ? ન ઘટી શકે... ૯
(૯૦
ધર્મનું અંજન કર્મનું મંજન
