Darshanik Chintan

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay

Page 6

કરવો પડે તે પણ હસતા મુખે સહન કરવો અને આવા કાર્ય માટે કોઈ પણ આપત્તિ, મુશ્કેલી કે કઠિનાઈ સહન કરવી પડે તો તે સમતાપૂર્વક સહન કરીને પણ પ્રાપ્ત થયેલ સત્યને છોડવું નહીં તે પંડિત સુખલાલજીના જીવનની વિશેષતા હતી. આમ છતાં પ્રાપ્ત થયેલ કે તારવેલ મંતવ્યોમાં કોઈ નવાં તથ્યો પ્રાપ્ત થતાં તે મતવ્યોને બદલવા પડે તો તેને બદલવામાં જરાય સંકોચ નહીં તે બદલાયેલ મંતવ્યને પણ જાહેર કરે. આવી તેમની સત્યસાધના હતી.
પંડિત સુખલાલજીનો મુખ્ય વિષય દર્શન હતો. એટલે તેમનાં લખાણોમાં દાર્શનિક ચિતન સહજરૂપે જોવા મળે. પણ આ ચિંતનમાં ક્યાંય સાંપ્રદાયિક અભિનિવેશ કે અન્ય દર્શનને હલકા ચીતરવાની પ્રવૃત્તિ જોવા ન મળે. જે અને જેટલું લખાય તે બધું ઊંડા ચિંતન, અનેક આધારો, વિભિન્ન વિચારધારાઓ સાથે તુલનાઓ કર્યા બાદ જ લખાય. પૂર્વાવસ્થામાં તેમણે સંસ્કૃત ભાષામાં લેખો લખવાનો વિચાર કર્યો હતો પરંતુ તે લોકભાષા ન હોવાથી અંતે તેમણે ગુજરાતી-હિન્દી ભાષામાં જ લખવાનું નક્કી કર્યું અને આજે તેમના ચિંતનનું નવનીત પ્રાપ્ત થાય છે.
નવ્યન્યાયના જનક ગંગેશ ઉપાધ્યાયના તત્ત્વચિંતામણિ અને તેના ઉપરની ટીકાઓ તથા નવ્યન્યાયના અન્ય ગ્રંથોના અધ્યયનથી તેમની પ્રજ્ઞા અત્યંત સૂક્ષ્મ, તીણ અને વેધક બની હતી.
નવ્ય ન્યાય માટે કહેવાય છે કે તેની શૈલી વાળની પણ ખાલ ઉતારે તેટલી જટિલ છે. આવી જટિલ શૈલીનો અભ્યાસ વગર ચક્ષુએ તે સમયના મહાપંડિત બાલકૃષ્ણ મિશ્ર પાસે કર્યો. તેમની અધ્યયનની ઊંડી તાલાવેલી અને તીવ્ર સ્મરણશક્તિ જેવા ગુણોથી તેમના ગુરુઓ પણ તેમના પ્રતિ વિશેષ સ્નેહ ધરાવતા હતા. આ દર્શનના અધ્યયન પછી અધ્યાપન અને લેખનકાળમાં તેમણે પ્રાપ્ત જ્ઞાનને આધારે અનેક ગ્રંથોનું સંપાદન કર્યું હતું. સમયે સમયે દર્શનનાં વિવિધ પાસાંઓ ઉપર લેખ લખ્યા હતા અને પ્રવચનો આપ્યાં હતાં. આ દાર્શનિક લેખોનો સંગ્રહ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે. - ભારતીય પરંપરામાં તો ડૉ. રાધાકૃષ્ણનું, શ્રી અરવિંદ, ડૉ. ભગવાનદાસ, હિરયાત્રા, વિધુશેખર ભટ્ટાચાર્ય જેવા દાર્શનિકોએ ભારતીય દર્શન સાહિત્યને સમૃદ્ધ બનાવવામાં અને લોકભાષામાં ઉતારવામાં ઘણું
મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન આપેલ છે. પણ ગુજરાતમાં ગુજરાતી ભાષામાં 1 તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રંથો ખૂબ જ અલ્પ સંખ્યામાં રચાયા છે. એટલું જ નહીં પણ
જૂજ સંખ્યામાં રચાયેલા સાહિત્યમાં પણ પ્રમાણભૂત કહી શકાય તેવું સાહિત્ય