Darshanik Chintan

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay

Page 5

મોતીનો ચારો
ભારતની ભૂમિ એટલે ધર્મસંસ્થાપકો, ધર્મોપદેશકો, તત્ત્વજ્ઞાનીઓ અને ચિંતકોની ભૂમિ. આ ભૂમિએ અનેક મહાત્માઓ અને તત્ત્વચિંતકોને જન્મ આપ્યો છે. પ્રાચીનકાળથી જ ધર્મ અને દર્શનનું ઊંડું ચિંતન થવા લાગ્યું હતું. સમયે સમયે થયેલા મહાપુરુષોએ આ તત્ત્વચિંતનને સિંચ્યું છે. આજે તે વટવૃક્ષ સમાન બન્યું છે. વેદ, ઉપનિષદ, આગમ અને પાલિત્રિપિટક ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનના અમૂલ્ય ભંડાર સમાન છે. તેમાં ભારતીય સંસ્કૃતિના મૂળભૂત મૌલિક વિચારોનો સંગ્રહ થયેલો છે. આ ગ્રંથો વિશ્વના પદાર્થોના વાસ્તવિક જ્ઞાનની માત્ર ચર્ચા જ નથી કરતા પરંતુ તેમાં વિષયોનું વાસ્તવિક જ્ઞાન ઉપરાંત તે દ્વારા જીવનશોધન કરવા માટે દોષોને નિર્મૂળ કરવાની પદ્ધતિ અને અંતે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાની કળા પણ દર્શાવી છે. આ ભારતીય પરંપરાની વિશેષતા છે. આ ભારતીય ચિંતનને પછીના કાળના ઋષિમુનિઓએ અને વિદ્વાનોએ ટીકાગ્રંથો અને મૌલિક ગ્રંથોની રચના દ્વારા વધુ સમૃદ્ધ બનાવ્યું છે. આજે તો આ સમગ્ર સાહિત્યનો વ્યાપ, આપણે આશ્ચર્ય અનુભવીએ તેટલો વિશાળ છે. પણ ખરી વિશેષતા તો એ છે કે ભારતીય ધર્મ કે દર્શનની કોઈ પણ એક શાખાનું જ્ઞાન મેળવવા માટે પણ ભારતની અન્ય તમામ શાખા-પ્રશાખાનું જ્ઞાન આવશ્યક છે. અન્યથા ભારતીય ધર્મ-દર્શનનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી. પંડિત સુખલાલજીએ આ તમામ શાખાઓ અને પ્રશાખાઓનું સંપૂર્ણ અધ્યયન કર્યું હતું તે તેમનાં લખાણોનું ઊંડાણ અને તેમાં રહેલી વિગતોથી જાણવા મળે છે.
ભારતીય દર્શનોની મુખ્ય ત્રણ શાખા વૈદિક, બૌદ્ધ અને જૈન. તે ત્રણેય શાખાઓનાં રચાયેલા તમામ દાર્શનિક સાહિત્યનો અભ્યાસ, લુપ્ત થયેલી શાખાઓનાં બીજો શોધવા માટે પ્રાપ્ત સાહિત્યનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ અને આ અભ્યાસ પણ નિષ્પક્ષપણે, પૂર્વગ્રહ અને હઠાગ્રહ કે કદાગ્રહ વગર કરવો એમ કરતાં કરતાં કેટલીય રૂઢ થયેલી માન્યતાઓને ત્યાગવી અને તેનો પણ છેદ ઉડાવવો, આમ કરવા જતાં સમાજ અને ધર્મનો આક્રોશ સહન