________________
૮૬
અપાય !'
‘તો તમારી ફિલસૂફી મારે ઘેર નહીં ચાલે. જો એમ જ હોય તો તમારી પત્નીને લઈ જાઓ.'
ચારિત્ર્ય-સુવાસ
‘ક્યારે ?’
‘અત્યારે, કારણ કે હું ડૉક્ટર છતાં દરદીની ખોટી હઠને સ્વીકારી તેને મારા ઘરમાં મરવા નહીં દઉં !'
ગાંધીજીએ પોતાના દીકરાની સાથે કસ્તૂરબાને પૂછ્યું અને તેમણે જવાબ દીધો, ‘તો મને અહીંથી જલદી લઈ જ જાવ. મનખાદેહ વારેવારે નથી આવતો. તમારા ખોળામાં ભલે મરી જાઉં પણ મારાથી આ દેહ વટલાવાશે નહીં.'
વાહ રે કસ્તૂરબા તમારી દૃઢતા ! સંસ્કાર તે આનું નામ !
*
ત્યાંથી નીકળી ગાંધીજી અને કસ્તૂરબા ટ્રાન્સવાલના પાટનગરથી એકવીસ માઈલ દૂર ‘ટૉલ્સ્ટૉય ફાર્મ'માં આવીને રહ્યાં હતાં. કસ્તૂરબા તો હજુ બીમાર જ હતાં. ગાંધીજીએ કસ્તૂરબા પર અનેક ઉપચારો શરૂ કર્યા, પણ એ બધા ઉપચારો નકામા નીવડતા હતા, એટલે ગાંધીજીએ નવો ઉપચાર અજમાવવા કસ્તૂરબાને કહ્યું, ‘તમારે રક્તસ્રાવ અટકાવવા કઠોળ અને મીઠું છોડવું પડશે.'
‘ક્યાં સુધી ?’
‘સાજાં થાવ ત્યાં સુધી અથવા હંમેશને માટે.'
એ મારાથી નહીં બને, એવું જો તમને કોઈ કહે તો તમે પણ ન છોડો.’
અને આનંદમાં આવી જઈને ગાંધીજી બોલ્યા :
‘તું છોડે કે ન છોડે તે વાત નોખી છે પણ મેં તો બંને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
