________________
APPENDIX
REMARKS AND EXTRACTS ON SATTAKA
AND NĀȚIKA The नाट्यशास्त्र of Bharata (XVIII. 2-3) does not mention सट्टक, nor is it specified in describing the Natikā. (XVIII. 58-60). -The अग्निपुराण, of uncertain date, mentions सट्टक (338. 2) as one of the various types of drama.-Neither the दशरूपक of धनंजय (10th century A. D.) nor its commentary by his contemporary fat makes any reference to सट्टक.
___ अभिनवगुप्त (close of the 10th century A. D.) refers, in his commentary on the नाट्यशास्त्र of भरत, to सट्टक more than once : उक्तव्याख्याने तु कोहलादिलक्षिततोटकसट्टकरासकादिसंग्रहः फलं नाटिकायाः उदाहरणत्वादिति । (नाट्यशास्त्र Vol. II, p. 407, G. O. S., LXVIII, Baroda 1934); and अत एव न दशसंख्याविभागार्थो येन सट्टकादीनां त्यागः स्यात् । (Ibid. p. 408). The description of नाटिका is given by him on p. 435, and is quoted below.
हेमचन्द्र (1089-1172 A. D.) refers to सहक in his काव्यानुशासनम् thus : पाठ्यं नाटकप्रकरणनाटिकासमवकारेहामृगडिमव्यायोगोत्सृष्टिकाङ्कप्रहसनभाणवीथीसकादि। (८-३) तथा च नाटकादीनि वीथ्यन्तानि वाक्यार्थाभिनयखभावानि भरतमुनिनोपदर्शितानि, सट्टकश्च कैश्चित् (p. 432, ed. R. C. Parikh, Bombay 1938); further on p. 444 we have a quotation : विष्कम्भकप्रवेशकरहितो यस्त्वेकभाषया भवति। अप्राकृतसंस्कृतया स सट्टको नाटिका. प्रतिमः ॥ इति, and the विवेक commentary runs thus : सहके च नाटिकायामिव रतिफलं वृत्तं व्युत्पाद्यते। एवं नाटकादीनां स्वरूपं तत्फलं च दर्शितम् । तच्छरीरभूतसंधिसंध्यङ्गादिलक्षणविस्तरस्तु भरतादेवावसेयः ।.
रामचन्द्र and गुणचन्द्र (middle of the 12th century A. D.), the pupils of Hemacandra, do not include het in the 12 types of dramas described by them; but there is a casual remark in their commentary : कियतोऽपि लक्षण विधावभिप्रेतस्य, तेन कोहलप्रणीतलक्ष्माणः साटकादयो न लक्ष्यन्ते । लक्षणीयबाहुल्येऽपि हि यावत्येव भागे लक्षयितुः श्रद्धा तावानेव लक्ष्यते।. Specifying other रूपकs, there is a quotation like this on p. 213: विष्कम्भकप्रवेशकरहितो यस्त्वेकभाषया भवति । अप्राकृतसंस्कृतया स सट्टको नाटिकाप्रतिमः ॥ (नाट्यदर्पणम् I, pp. 25-26,G.O.S.XLVIII, Baroda 1929).
The भावप्रकाशनम् (G. O. S., XLV, Baroda. 1930) of Saradatanaya (c. 1175-1250 A. D.) refers to सट्टक which is considered to be one of the so-called उपरूपकs. It is interesting to note that in some
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
