________________
૨૧૨
ક્રોધ તે વિભાવ છે. વિભાવની પધિ રવભાવ છે. માટે ક્ષમાસને આદરવાના પ્રયત્ન કરવો ઘટે છે. મૈત્રીભાવના એ મારસનું અનુમાન કહીએ તો ચાલે અને સ્મૃતિ કરાવનાર કે ધતિ સ્થાપનાર કહીએ તે પણ ચાલે. “સર્વ જીવો મારા મિત્રો છે. મારે કઈ થયું નથી. અમે બધા આભાઓ ન્યુના ધિકપણે કર્મની જાળમાં ફસાયેલા છીએ. હમો બધા પરાધીન છીએ. હ. મારે બધાને સ્વતંત્ર થવાનું છે. અરેરે ! હંમે ક્રોધ કાનાઉપર કરીએ છીએ” હમેશાં હૃદયક્ષત્રમાં આ મૈત્રી ભાવનારૂપી પવિત્ર સરિતાનું જે વહન રહ્યા કરે તે ક્રોધાદિ તમામ વિષમય વેલા ધસડાઈ કેવળ અદ્રશ્ય થઈ જાય. પ્રમોદ, કાય અને ઉપર ભાવના પણ આ સરિતામાં ભળનારી બીજી સરિતા છે. આ ભાવનાઓ હરનીશ ભાવવાથી ક્રોધ કદીપણુ પાસે આવી શકતો નથી. સર્વ જીવો માટે મંત્રી ભાવના તે પ્રથમ ભાવના છે. અને તેના અંગે સર્વ જીવોનું કલ્યાણ થાઓ, સર્વ જીવોનો મોક્ષ થાઓ એમ ઇચ્છવાયોગ્ય છે. ગુણવંતઉપર–કોંધાદિ શત્રુથી વિરકત પુરૂષોઉપર પ્રમાદભાવના એટલે પ્રેસસતા તે બીજી ભાવના છે. ક્રોધાદિ શત્રુઓને વશ થવાથી પરિણામ દુઃખી થચેલા ઉપર દયા લાવી તેઓનું પણ કલ્યાણ ઇચ્છવું એ ત્રીજી ભાવના છે અને કર્મવશે કોઈ પણ ઉપદેશ વચનને નહિ ગણકારતાં પરપરિણને વશ થઈ ક્રોધાદિ દુશ્મનોની જાળમાં ફસાનાર પ્રાણપ્રતિ માધ્યસ્થતા ચોથી ભાવના છે. આ ચાર મહા સરિતાઓના પ્રવાહ પાસ કધાદિ હા શત્રુઓના શા ભાર છે કે તેઓ પળવાર ટકનાર છે ? ઉપરોક્ત ચાર મહા અનુપાન સાથે ક્ષમાપી મહા રસાયન પધિનું સેવન કરવાથી પ્રાધ, જવર જીર્ણ થઈ જાય છે. હવે અનુપાનની પણ જરૂર છે. અને તે અનુપાન તે યતના અગર ઉપગ તેજ જાણવું.
જેમ વિદ્યાર્થી માં જરાક ભુલ આવે અગર તેનાથી હેજ પણ ગુન્હા થાય તો ફરીથી તેવા ગુન્હા ન કરે તેવા હેતુથી જેમ શિક્ષક તેને સજા કરે છે તેમ તેવા જ ઉપાય અત્ર યોજવાની જરૂર છે.
જ્યારે ક્રોધવિધ અંગમાં વ્યાપે ત્યારે જો તે ઉદ્ભવ થયાની સ્મૃતિ આવે તો તે જ વખતે અગર ક્રોધ ઉતર્યા પછી જ્યારે યાદ આવે ત્યારે નરત જ પોતાની ભૂલની પતે ગમે તે તરત જ સજા સહી લેવી. ગમે તો તેજ વખતે પાંચ દશ નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કરવું અગર એક નવકારવાળી ગણવી કે એક સામાયિક કરવી કે એક ઉપવાસ કરવો કે એક દિવસ ઘી ન ખાવું અગર પિનાને અનુકુળ સબ સહી લેવી. શરૂઆતમાં ઘણું
