________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૮ ]
[ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ : ૨ અંક ૧-૨, ૧૬ નવેમ્બર-ડિસેમ્બર ૨૦૦૧ પંખીઓ યુગો પહેલા પણ શોભાવી રહ્યાં હતા. શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં તેને છ આરા તરીકે પૃથ્વી અને પાણી, વરૂણ, વાત અને વનસ્પતિ, | ઓળખવામાં આવે છે. વિશ્વમાં ક્યારે ન હોતા?
માનવ કલ્પનાની વિશાળતામાં વિશ્વના ભૂતકાળની વિશાળતા સમાય છે. જગત અનુપમ છે. નથી એની કોઈ આદિ અને નથી એનો કદી અંત. સદાકાળ એ હતું અને સદાકાળ એ રહેશે. જગતમાંની પ્રત્યેક વસ્તુઓ સનાતન છે. બધુંયે છે, છે અને છે, જગત આખું યે છે, છે અને છે.
ક્યો એવો કાળ હશે કે જ્યારે દિવસ અને રાત્રિ નહિ હોય? કયો એવો કાળ હશે કે જ્યારે પ્રભાત અને સંધ્યા નહિ હોય? ક્યો એવો કાળ હશે કે જ્યારે કાળ નહિ હોય? ક્યારેય કાળ નહોતો એમ કેમ કલ્પી શકાય? કાળ સદાકાળ હતો એમ ઉત્તર મળે છે. તે સદા હતો અને સદા રહેશે. પરિવર્તન થયા કરે છે કાળના બાહ્ય સ્વરૂપનું આત્માના બાહ્ય સ્વરૂપનું અને પુદ્ગલના બાહ્ય સ્વરૂપનું.
ક્યારેક પ્રગતિનો કાળ હોય છે અને ક્યારેક અધોગતિનો. ક્યારેક સમય સુખદ હોય છે અને ક્યારેક દુ:ખદ. કાળનું એ પરિવર્તન પણ નિયમાધિન હોય છે. જૈન દૃષ્ટિએ કેટલાક ક્ષેત્રોમાં કાળ સર્વદા એક સ્વરૂપે હોય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભરત ક્ષેત્રમાં કાળનું પરિવર્તન ક્રમપૂર્વક
થાય છે. ગાડીના જેવી એની ગતિ છે. એથી જ ચક્રની સાથે કાળની સરખામણી થાય છે. અમુક સમય મર્યાદાને કાળ-ચક્ર કહેવાય છે.
અખિલ વિશ્વનું અનાદિ અસ્તિત્વ કોઈ માનવની મર્યાદિત બુદ્ધિમાં ન ઉતર્યું. દેશ્ય વસ્તુઓની આદિ એણે નિહાળી. દૃશ્ય વસ્તુઓનો અંત એણે એના ચર્મચક્ષુ વડે જોયો, પરિણામે એણે કલ્પના કરી કે જગત સાદ્યંત છે.
એ માનવની મર્યાદિત બુદ્ધિએ થાપ ખાધી જ્યાં એણે વસ્તુની આદિ જોઈ ત્યાં વસ્તુની આદિ નહોતી. જ્યાં એણે વસ્તુનો અંત જોયો ત્યાં વસ્તુનો અંત નહોતો, આદિ હતી. માત્ર વસ્તુના બાહ્ય રૂપની. અંત હતો માત્ર વસ્તુના બાહ્ય સ્વરૂપનો.
મેઘ વરસ્યો અને જળની આદિ એ બુદ્ધિએ કલ્પી, જળ સુકાયું અને અંત કલ્પ્યો. એ બુદ્ધિ ન જોઈ શકી કે જે પાણીના પરમાણુંઓ આકાશમાં હતા તે જ પરમાણુંઓએ પાણીનો આકાર ધારણ કર્યો અને પાણી સૂકાવાની સાથે વરાળ રૂપે બન્યા. બાહ્ય સ્વરૂપ બદલાયા કર્યું. માનવીની પરિમિત બુદ્ધિ એ ન સમજી શકી, એથી એણે વસ્તુના આદિ અને અંતની ભ્રામક માન્યતા ઉત્પન્ન કરી.
|
|
જે મર્યાદિત બુદ્ધિએ વિશ્વની આદિ કલ્પી, એણે જોયું કે જ્યાં આદિ છે ત્યાં કોઈની કૃતિ છે. જગતની જો આદિ છે તો તે પણ કોઈની કૃતિ હોવી જ જોઈએ. એ બુદ્ધિએ જગત કર્તાની કલ્પના
કરી. એ બુદ્ધિ તર્ક વિહોણી હતી. જગત કર્તા આદિ છે કે અનાદિ એ વિચારવાની એણે દરકાર ન કરી. જગતની આદિ સિદ્ધ કરવાના પ્રયાસમાં જગત કર્ત્તની અનાદિતા આવીને ઉભી રહી. અનાદિતા તો એ બુદ્ધિને પણ સ્વીકાર્યા વિના ન ચાલ્યું.
જે કાળમાં ક્રમશઃ પ્રગતિ સધાય છે. તે કાળ ઉત્સર્પિણી તરીકે લેખાય છે. જે કાળમાં ક્રમશ અદોગતિ થાય છે તેને અવસર્પિણી કાળ કહેવાય
જગત કર્તાની કલ્પના સ્વીકૃત થઈ એટલે એ
છે. પ્રગતિ અથવા અવગતિની દૃષ્ટિએ ઉત્સર્પિણી | બુદ્ધિએ જગતની વ્યવસ્થા સમક્ષ નજર નાંખી,
તથા અવસર્પિણી, બન્ને કાળના છ છ ભેદ છે.
એને વિશાળ વ્યવસ્થા દેખાઈ. વિશાળ અવ્યવસ્થા પણ દેખાઈ.
For Private And Personal Use Only
