________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬]
[શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ: ૧ અંક-૫, ૧૬ માર્ચ ૨૦૦૧ તે પદાર્થનો અનેક પ્રકારે સ્વીકાર કરે છે. | છે. વાસ્તવિક્તા મુજબ વિદેશમાં પ્રવેશ કરતાં તેને
(૨) સંગ્રહ નય :--સંગ્રહ તરફ આ| સારો એવો સમય નિકળી જવાનો સંભવ હોય છે. નયની દૃષ્ટિ છે. જે વસ્તુઓનો તે સંગ્રહ છે તે | વ્યવહાર નય ‘વિશેષ'ને મહત્ત્વ આપે છે. વસ્તુઓ તરફ એનું લક્ષ્ય નથી. તેથી તે સામાન્યને | તેથી વસ્તુની વિશેષતાને મહત્ત્વ આપે છે. અનેક નજરમાં રાખે છે; વિશેષને નહિ. એ સભાનતાને / રંગના કુંભ હોય ત્યારે, પીળા રંગનો કુંભ લાવો, મહત્ત્વ આપે છે; વિષમતાને નહિ.
એમ કહેનારને યોગ્ય કથન કહે છે. માત્ર “રંગીન સંગ્રહ તરફ આ નયની નજર હોવાથી તે | કુંભ લાવો.” એમ કહેનાર શ્રોતાને મૂંઝવણમાં મૂકે રસોઈ ને લક્ષ્યમાં રાખે છે; રસોઈની સામગ્રી, | છે. સંયોગ અનુસાર ક્યારેક સામાન્યને અને શાક, ભાત વિગેરેને નહિ. “પુસ્તકાલયને એ | ક્યારેક વિશેષને વ્યવહાર નય સ્વીકારે છે. લક્ષ્યમાં લ્ય છે. પરંતુ તેમાંના પુસ્તકોને નહિ. | | (૪) ઋજુસૂત્ર નય :--આ નય માત્ર પુસ્તકાલયના વ્યવસ્થાપકને પુસ્તકમાં શું જ્ઞાન ભર્યું] “વર્તમાન સમય'ને લક્ષ્યમાં લ્ય છે., ન ભૂતકાળને, છે તેનો ખ્યાલ પણ નથી હોતો.
ન ભવિષ્ય કાલને. વર્તમાન સમયમાં જે રાજગાદી સંગ્રહ નય “સામાન્ય ને જોવે છે તેથી તે | ઉપર બિરાજમાન હોય તે જ રાજવી છે. પદવીથી, “વનને' જોવે છે. વનમાં અનેક પ્રકારના વૃક્ષો છે. | ‘પદભ્રષ્ટ' બનેલ રાજા અથવા ‘યુવરાજને' તે એ તરફ એનું લક્ષ્ય નથી.
રાજા તરીકે સ્વીકારતો નથી. દત્તક પિતાને આ નય ધર્મ, અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય. | પિતા તરીકે સ્વીકારતો નથી. દત્તક લેનાર પિતાને અપરિગ્રહ વગેરેથી યુક્ત છે. તેથી જે ધર્મો તે જ તે પિતા માને છે. છૂટાછેડા લીધેલ ‘પત્નીને ગુણોને મહત્વ આપે છે તેને તે ધર્મ તરીકે આ નય પત્ની તરીકે સ્વીકારતો નથી. સ્વીકારે છે. અનેક ભિન્ન ભિન્ન ધર્મોની વિષમતા] વર્તમાનમાં જે 'પત્ની' હોય તેને જ તે “પત્ની પ્રત્યે એનું લક્ષ્ય નથી.
માને છે. (૩) વ્યવહાર નય :--આ નય લોક | (૫) શબ્દ નય :--શબ્દ નય શાબ્દિક વ્યવહારની ભાષાનો સ્વીકાર કરે છે. ઔપચારિ અર્થને લક્ષ્યમાં લ્ય છે. સમાનાર્થ–વાચી શબ્દોને તે વ્યવહારનો તે સ્વીકાર કરે છે. વસ્તની એકાર્થ વાચી ગણે છે. “નૃપ, ભૂપ, ભૂપતિ, વિશિષ્ટતાને તે લક્ષ્યમાં લ્ય છે એ અપેક્ષાએ તે | રાજવી' વગેરે શબ્દોને સમાનાર્થ વાચી તરીકે વિશેષ” ને મહત્વ આપે છે.
ગણીને શબ્દનય તેનો સ્વીકાર કરે છે. તે તે વ્યવહાર ભાષાનો સ્વીકાર કરવાથી,
| શબ્દોમાં રહેલી વિશિષ્ટતાનો તે સ્વીકાર કરતો પાણીનો પ્યાલો લાવો, એમ કહેનારને તે યોગ્ય
નથી. ભાષાપ્રયોગ કરનાર તરીકે લેખે છે. વાસ્તવિક રીતે
(૬) સમભિરૂઢ નય : આ નય શબ્દોના પ્યાલો પિત્તળનો છે; પાણી તો પ્યાલામાં છે.
વિશિષ્ટ અર્થને ધ્યાનમાં લે છે. પ્રજા પાલન વિદેશમાં જનાર વ્યક્તિ હજી ઘરના |
કરનાર રાજાને તે નૃપ કહે છે. “ભૂ'ના પતિને તેં ચોગાનમાં જ હોય તોપણ તે વ્યક્તિ વિદેશ ગઈ | ભૂપ” અથવા “ભૂપતિ' કહે છે, “નૃપતિ નહિ. એમ કહેનારને વ્યવહાર નય સત્યવાદી તરીકે ગણે | પ્રજાને રંજન કરનારને તે “રાજવી' કહે છે.
For Private And Personal Use Only
