________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ : ૧ અંક-૫, ૧૬ માર્ચ ૨૦૦૧ ]
સ્યાદ્વાદ સંસ્કૃતિ એ માત્ર જૈન સંસ્કૃતિ છે, એ માન્યતા ભૂલ ભરેલી છે. સર્વ સંસ્કૃતિઓને જાણ્યેઅજાણ્યે, એક સ્વરૂપે અથવા અન્ય સ્વરૂપે, સ્યાદ્વાદ સંસ્કૃતિનો સ્વીકાર કરવો જ પડ્યો છે, પછી ભલે તે સ્યાદ્વાદનો બાહ્ય અને અનાદર અને અલાપ કરે....
|
વિવિધ વિાર સરણીઓ
લેખક : તરોત્તમદાસ અમુલખરાય કપાસી (એડવોકેટ-મુંબઈ) (ગતાંકથી ચાલુ)
અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને / સત્ત્વ, રજસ અને તમસ્ પ્રકૃત્તિનો સ્વીકાર, એ સ્યાદ્વાદનો સ્વીકાર જ છે.
અપરિગ્રહના અકાશ્ય અને સનાતન સિદ્ધાંતોને અનેક ધર્મો સ્વીકારે છે. સ્યાદ્વાદ પણ એ સર્વ સિદ્ધાંતોને પ્રેમપૂર્વક આદર આપે છે. સમન્વયની ભાવનાને સ્વાદ્વાદ ઉત્તેજન આપે છે.
1
આત્માના અસ્તિત્વનો અસ્વીકાર કરનાર, ચૈતન્યનો સ્વીકાર કરે છે. સાથે સાથે અચૈતન્યની | ભિન્નતા પણ તેને સ્વીકારવી પડે છે. આત્માને ક્ષણિક માનનાર દર્શન, વાસના રૂપી સાંકળની કલ્પના કરીને, આત્માની સાતત્યતાનો અને શાશ્વતતાનો સ્વીકાર કરે જ છે. જગતને માયા મય દર્શાવનાર દર્શન માયાના અસ્તિત્વને સ્વીકારે છે. જગતને સ્વપ્નમય સમજનાર સંસ્કૃતિ સ્વપ્નના અસ્તિત્વને સ્વીકારે છે. જગતને સ્વપ્નમય સમજનાર સંસ્કૃતિ સ્વપ્નના અસ્તિત્વને સ્વીકારે જ છે. જગતને મિથ્યા માનનાર સંસ્કૃતિ બ્રહ્મની ઉપહાસનાનો બોધ આપીને બોધની ઉત્તમતા અને અસ્તિત્વનો સ્વીકાર કરે છે. સાથે સાથે ઉપાસનાની આવશ્યકતાનો, ઉપાસકના અસ્તિત્વનો અને બોધ આપનાર ઉપદેશકનો, સ્વીકાર કરે જ છે. ઈશ્વરના સગુણ અને નિર્ગુણ, બન્ને પ્રકારના ધ્યાનના સ્વીકારમાં સ્યાદ્વાદનો સ્વીકાર છે. એક જ વ્યક્તિમાં
|
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[૧૫
જૈન દર્શન નયની વહેંચણી સાત પ્રકારે પણ કરે છે. તે સાત નય તરીકે ઓળખાય છે. તેના નામ: ૧, નૈગમ, ૨. સંગ્રહ, ૩. વ્યવહાર, ૪. ઋતુસૂત્ર, પ. શબ્દ, ૬. સમતિરૂઢ, ૭. એવંભૂત.
ઉપરોક્ત સાત નયમાં પ્રથમના ત્રણ નય દ્રવ્યાર્થિક નય છે. અને પછીના ચાર નય પર્યાયાધિક છે. સાત નયના નામમાં, નિશ્ચય નયનું
અલગ સ્થાન નથી.
For Private And Personal Use Only
ઉપર મુજબની વહેંચણી સામાન્ય રીતે હોવા છતાં નૈગમ નય સામાન્ય જ્ઞાન અને વિશેષ જ્ઞાન, બન્નેને સ્પર્શે છે. દા.ત.. તે લીમડાના વૃક્ષને વૃક્ષ તરીકે સ્વીકારે છે અને લીમડા તરીકે પણ સ્વીકારે છે. એ દૃષ્ટિએ નૈગમ નય પોતાનામાં વ્યવહાર નય અને નિશ્ચય નય બન્નેનો સમાવેશ કરે છે. નથી એને ‘સામાન્યજ્ઞાન'નો આગ્રહ અને નથી એને ‘વિશેષ જ્ઞાન’નો આગ્રહ ‘વૃક્ષત્વ’ રૂપી સામાન્ય તત્ત્વ લીમડામાં છે, વડમાં છે, આમ્રવૃક્ષમાં છે, વિ. અનેક વૃક્ષોમાં છે, એમ નૈગમનય સ્વીકારે છે. સાથે જ લીમડાની વિશિષ્ટતા, વડની વિશિષ્ટતા, આમ્રવૃક્ષની વિશિષ્ટતા અને અન્ય વૃક્ષોની વિશિષ્ટતા પણ તે નય સ્વીકારે છે. નૈગમ નય માનવામાં રહેલાં ‘સામાન્ય તત્ત્વોનો' સ્વીકાર કરીને માનવીને માનવી તરીકે સ્વીકારે છે. સાથે નરદત્ત, ઋષિદત્ત અને દેવદત્ત નામના માણસોના સ્વતંત્ર અને વિશિષ્ટ ગુણોને પણ સ્વીકારે છે. નૈગમ નય લોક વ્યવહારમાં તત્પર છે. તેથી
