________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ: ૧ અંક-૩-૪, ૧૬ ફેબ્રુ. ૨૦૦૧]
[૧૫
વિવિધ વિચાર સરણીઓ | લેખક : નરોતમદાસ અમુલખરાય કપાસી (એડવોકેટ-મુંબઈ) બાળકને નિહાળીને માતાના દિલમાં એના | નય માત્ર આંશિક સત્યનું સૂચન કરે છે. પૂર્ણ સર્જન પ્રત્યે સાહજિક પ્રીતિ પ્રગટે છે. પિતાને | સત્ય ત્યારે જ પ્રાપ્ત થાય, જયારે સર્વ નયોનું પાલન-પોષણની એની જવાબદારી પ્રત્યે લક્ષ્ય | એકીકરણ થાય. જાય છે. બંધુને એની સાથે રમત રમવાના કોડ
| સર્વ દૃષ્ટિઓનું અને સર્વ અપેક્ષાઓનું જૈનજાગે છે. બેનને હરખઘેલી બનવાની તક પ્રાપ્ત | દર્શન વર્ગીકરણ કરીને, એને બે વિભાગમાં થાય છે.
વહેંચી આપે છે. એક છે વ્યવહારદષ્ટિ અને બીજી એક સ્નેહીને બાળક સુંદર ભાસે છે, અન્યને શું છે નિશ્ચયદષ્ટિ. વ્યવહાર દૃષ્ટિને “વ્યવહાર નય અસુંદર ભાસે છે. એકને બાળક આનંદિત લાગે | નામ આપવામાં આવે છે અને નિશ્ચયર્દષ્ટિને છે. અન્યને ગંભીર લાગે છે. એકને સોહામણું! “નિશ્ચયનય'નું નામ આપવામાં આવે છે. બન્નેમાં દેખાય છે. અન્યને બિહામણું દેખાય છે. પેટાભેદો અનેક છે.
સૌની દૃષ્ટિ અલગ અલગ છે. સૌ સ્વ- બન્ને દૃષ્ટિઓ પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં સત્ય છે. સ્વની દૃષ્ટિ સત્ય માને છે.
એકને સત્ય તરીકે સ્વીકારવી અને અન્યને એક જ વ્યક્તિ પણ બાળક અંગે ભિન્ન ! અસત્ય તરીકે લેખવી, એ સત્યનો અપલોપ કરવા ભિન્ન સમયે અને ભિન્ન સંયોગોમાં ભિન્ન બરોબર છે. બન્નેની સ્વીકૃતિ આત્માને શાંતિ ભિન્ન રીતે વિચારે છે.
આપે છે. સૌની અપેક્ષાઓ અને સૌની નિરીક્ષણ વ્યવહાર નય વ્યવહાર તરફ દૃષ્ટિ કરે છે. શક્તિઓમાં ભિન્નતા અને વિવિધતા હોય છે. નિશ્ચય નય વર્તમાન દૃષ્ટિ નિહાળે છે. કયારેક તે તેમની સૌની દૃષ્ટિઓમાં આંશિક સત્ય હોઈ શકે | શબ્દની માયાજાળમાં ઊતરે છે. વ્યવહાર નય છે. અન્યની દૃષ્ટિને અસત્ય માનવાની મનોવૃત્તિ વ્યવહાર ભાષા તરફ લક્ષ્ય રાખે છે, નિશ્ચય નય અનુચિત છે.
શબ્દના અર્થનું અવલંબન લ્ય છે. પશુ-પંખીઓ પણ વિચાર કરી શકે છે. - વ્યવહાર નય વસ્તુની સામાન્ય સ્થિતિને એમને પણ એમની દષ્ટિ હોય છે. નિહાળે છે. પરંતુ નિશ્ચય નય એની વર્તમાન વિશ્વની વિશાળતાને નિહાળીએ તો અનંત |
સ્થિતિને નિહાળે છે. દા. ત. રાજયાભિષેક થયેલ દૃષ્ટિઓની કલ્પના થઈ શકે છે.
રાજવીને વ્યવહાર નય “રાજા'ને તરીકે સ્વીકૃતિ જૈન દર્શન પ્રત્યેક દૃષ્ટિને “નય' તરીકે,
આપે છે. પરંતુ નિશ્ચય નય “રાજા'ને ત્યારે જ
“રાજા' તરીકે સ્વીકૃતિ આપે છે કે જ્યારે તે ઓળખાવે છે. વિશ્વમાંની વસ્તુઓ અનંત
રાજસભામાં બિરાજમાન હોય. નિશ્ચય નય નયાત્મક છે. અનંત નયોનું એકીકરણ અશક્ય છે.
For Private And Personal Use Only
