________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૩૪ ]
વાયુ વિના શબ્દ ગતિ ન કરી શકે તેમ ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય વિના આત્મા ગતિ કરી શકે અને ન સ્થિર થઈ શકે.
આત્માને નિવાસ કરવા માટે અચેતન આકાશની આવશ્યકતા છે. આકાશના અભાવમાં આત્મા ક્યાં વસે ?
ત્રિકાલિક જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે કાળની
આવશ્યકતા રહે છે. જો કાળ ન હોય તો આત્માને ત્રિકાલિક જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ શી રીતે થાય ?
નિવાસ માટે આત્માને દેહની આવશ્યકતા રહે છે સિદ્ધિ સ્થાન પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી આત્માને દેહમાં નિવાસ કર્યા વિના છૂટકો જ નથી.
અચેતન વાણી દ્વારા અરિહંત પરમાત્મા વિશ્વમાં તારક બને છે. જક્ર શબ્દોનું અવલંબન માત્ર અરિહંત પરમાત્માને લેવું પડે છે, તેમ નથી. સદ્ગુરુઓને પણ તે આલંબનનો સ્વીકાર કર્યા વિના ચાલતું નથી. ચૈતન્યશક્તિનો વિકાસ વાણી વિના થઈ શકતો નથી.
નિર્મળ સ્વરૂપી આત્માનું મૂળસ્થાન તો નિગોદ છે. ત્યાં સર્વ આત્માઓની અશુદ્ધિ પરાકાષ્ટાએ પહોંચેલી છે. ગતિ નામકર્મની તેમની આધીનતા તેમને નિગોદની બહાર નીકળતાં અટકાવે છે.
અન્ય એકેન્દ્રિય જીવો અને વિકલેન્દ્રિય જીવો પણ, તેમના કાર્યની આધીનતાથી મનન શક્તિથી રહિત છે. પરિણામે વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની વિચારણા પણ તેમને નથી.
તિર્યંચ પંચિન્દ્રિય જીવો વિવેક વિહીન હોય છે. સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ તેમને માટે અત્યંત કઠિન હોય છે. કષાય મોહનીયની આધીનતા તેમને પ્રગતિમાં અંતરાયરૂપ બને છે.
નારકીના જીવોનું તીવ્ર દુઃખ, ક્રોધ મોહનીય કર્મમાં પરિણમે છે. વિરલ સમ્યક્ત્વી નારકોને બાદ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરતાં, તે જીવોને પણ કર્મની આધીનતા, પ્રગતિના પંથે વિચરવા દેતી નથી.
દેવલોકમાં છે આધીનતા શાતાવેદનીય કર્મ ઉપરની એ આધીનતા ધાર્મિક પ્રવૃત્તિમાં પૂર્ણ અવરોધક છે. સિદ્ધિસ્થાન ભૌગોલિક રીતે તેમનાથી સમીપ હોવા છતાં, તેઓ ત્યાં જઈ શકતાં નથી.
એક માનવ જન્મ એવો છે કે જે કર્મની આધીનતાને દૂર કરી શકે છે. એ માનવોની સંખ્યા કેટલી ? બાકીના માનવો આત્માની અશુદ્ધિમાં ઉમેરો કરે છે અને સંસારચક્રમાં પર્યટન કરે છે.
જે માનવો કર્મની આધીનતાથી દૂર થવા ઇચ્છે છે, તેમને જો યોગ્ય નિમિત્તો પ્રાપ્ત ન થાય તો તેમની ઉન્નતિ પણ અટકી જાય છે. પંચમકાળમાં ભરત અને ઐરાવ્રત ક્ષેત્રોમાં જન્મ પામતાં જીવોને માટે મુક્તિ નથી. અન્ય સુષમ સમયમાં પણ જેમને વઋષભાનારીચ સંઘયણની પ્રાપ્તિ થઈ નથી, તેમને કર્મની પરાધીનતા મુક્તિ સ્થાન સુધી પહોંચવા દેતી નથી.
સંસારી આત્મા નિવાસ કરે છે દેહમાં. એક દેહનો વિલય થાય તો તુર્ત જ તે અન્ય દેહમાં નિવાસ કરે છે. આત્મા અમર ન બને ત્યાં સુધી દેહની પરાધીનતામાંથી તે છટકી શકતો નથી. દેહ આત્માથી અલગ છે એવી સમજણ હોવા છતાં આત્મા દેહ વિના રહી શકતો નથી.
સદેહી આત્મા આહારથી પરાધીનતા ભોગવે છે. અલ્પ કે અધિક, આહાર વિના આત્મા રહી શકતો નથી.
કેવલી ભગવંતનો આત્મા દેહને આધીન છે. અશાતા વેદનીય કર્મના પરિણામે પ્રાપ્ત થતી વેદનાથી તેઓ રહિત નથી. અશુભ નામ કર્મના પરિણામે પ્રાપ્ત થયેલી દુ:ખદ અને અસુંદર દેહ રચના આયુષ્યના અંત સુધી તેમની સાથે રહે છે. કેવલિ ભગવંતને કોઈપણ પ્રવૃત્તિ કરવાની
For Private And Personal Use Only
