________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માર્ચ-એપ્રીલ : ૨૦૦૦]
કા
ળ
લેખક: નત્તમદાસ અમુલખરાય કપાસી
(એડકેટ – મુંબઈ)
નથી સમજાતુ કે કાળ એ શી વસ્તુ છે. નથી ક્ષાએ “કાળ' સદાકાળ હતું અને સદાકાળ સમજાતું કે એનું સ્વરૂપ શું છે. નથી સમજાતું રહેશે તેથી તે શાશ્વત છે. શાશ્વત કાળ કે એ જીવન ઉપર અસર કરે છે કે નહિ.....કાળ “મહાકાળ” તરીકે ઓળખાય છે. ' છે તે સમજાય છે. તે અદશ્ય છે એમ પણ કાળ અન્ય વસ્તુમાં પરિવર્તન લાવે છે. સમજાય છે. અદશ્ય વાયુને સ્પશે નિદ્રય દ્વારા સાથે તેના સ્વસ્વરૂપમાં પણ પરિવર્તન લાવે છે, અનુભવ થાય છે પરંતુ અદશ્ય કાળનો એક દ્રવ્ય માત્ર પરિવર્તનશીલ છે. તેમ કાળ પણ પણ ઇન્દ્રિય દ્વારા અનુભવ થતું નથી. પરિવર્તનશીલ છે. એ પરિવર્તનશીલ કાળ વ્યવ-.
સમય વીત્યે નવીન વસ્તુ છણ બને છે. હારકાળ તરીકે ઓળખાય છે. અહ૫માં અ૫ સડી જાય છે, નાશ પામે છે. સમય વીત્યે કાળ કે જેના બે વિભાગ ન થઈ શકે તેને સમય બીજમાંથી અંકુરો પ્રગટે છે. સમય વીત્યે કહેવાય છે. આંખના એક પલકારામાં અગણિત બીજમાંથી ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. સમય વીત્યે સમય વીતિ જાય છે. જે પ્રકાશ એક ક્ષણમાં વસ્તુના સ્વરૂપમાં પરિવર્તન થાય છે. સમય હજારો યાજન ગતિ કરે છે, તે પ્રકાશને એક વીત્યે નેહીની સ્મૃતિ અલ્પ બને છે. સમય મીલીમીટર પસાર કરતાં કેટલે સમય વ્યતિત વીત્યે યોગ્ય પ્રક્રિયા દ્વારા દૂધમાંથી દહીં બને થાય છે તે ગણિત દ્વારા નિણત થઈ શકે. છે, માખણ બને છે, છૂત બને છે. સમય વીત્યે પૂર્ણ ગતિથી ફરતે એક વીજ પ એક બાળક યુવક બને છે, વૃદ્ધ બને છે અને વિલીન ક્ષણમાં કેટલું પરિણામણ કરે એ ગણિત દ્વારા થાય છે. સમય વીત્યે આજ ગઇકાલ બને છે. નક્કી થઈ શકે છે. વૃક્ષના હજારો પત્રો એકત્ર
કરીને તેના ઉપર તલવાર ચલાવવામાં આવે ચિંતનમાં અને ભાષા પ્રગમાં સમયને તે કેટલો સમય વીતે એ ગણિતનો પ્રશ્ન છે. ઉપયોગ કરવો જ પડે છે. પરિણામે “સમય” જેવું “કંઈક” છે એ.
સમય, આવલિકા, ક્ષણ, ઘડી, મુહૂત, દિન,
રાત્રિ, માસ, પર્વ, યુગ વિગેરે વ્યવહારકાળના માન્યા વિના છૂટકે નથી થતા. તે “કંઈક' ના
વિભાગો છે. પૂર્વ, પાયમ, આગરોપમ વિગેરે રૂપરંગ છે કે નહિ એ અલ્પમતિવાળે માનવ
પણ વ્યવહાર કાળના જ રૂપ છે. ભલે તેમાં સમજી શકતા નથી.
દીધ કાળ વ્યતિત થતા હોય. જૈનદર્શન કાળ” એક દ્રવ્ય છે એમ કાળ ચૈતન્ય રહિત છે, છતાં એનું પરિ. જણાવીને તેને સ્વીકૃતિ આપે છે.
વતન વ્યવસ્થિત રીતે થાય છે દિન અને રાત્રિના દ્રવ્ય સર્વ શાશ્વત છે. “કાળ” કયારે કલાકે નિયત જ હેય. એમાં જે રજ પરિવર્તન ઉન્ન થયે, કયારે વિનાશ પામશે, કયારે તે આવે તે નિયત અને નિયમબદ્ધ જ હોય, માસના નહિ હોય એ પ્રશ્નો બાલિશ ભાસે છે. તે અપે. ત્રીસ દિન-રાત હોય, વર્ષના બાર માસ હોય
For Private And Personal Use Only
