________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવેમ્બર-ડીસેમ્બર : ૯૯ ] કાયોત્સર્ગ એટલે શરીરને છોડવાની ક્ષમતા. કાયાથી દૂર થઈ જવાની તૈયારી ,
–મહેન્દ્ર પુનાતર અંતરતપનું છેલ્લું અને છડું ચરણ છે અહંભાવથી દેહ ત્યાગ કરવાની ક્ષમતા તેનું કોત્સર્ગ. ભગવાન મહાવીરે આને અંતિમ નામ કાત્યગ. તપ કહ્યું છે. કાત્સગ એટલે શરીરથી છૂટી શરીર જીવવા અને કાર્ય કરવા માટે અસજવું. મૃત્યુ સમયે તે દરેકને શરીરને-દેહને
મથ બની જાય છે ત્યારે ચેતના શરીરથી દૂર ત્યાગ કરવાનો જ હોય છે. મૃત્યુ સમયે શરીર ,
થવા લાગે છે. ચેતનાઓ સંકોચાઈ જાય છે. છૂટી જાય છે પરંતુ મનની ઇચ્છા, આકાંક્ષાઓ
આમ છતાં મન તેને પકડી રાખે છે. શરીર અને વાસનાઓ રહી જાય છે. મરતી વખતે
અણ થઈને તૂટી રહ્યું હોય છે અને મન પણ મન શરીરને પકડી રાખે છે. મરવાની
તેને જોરથી પડડી રાખે છે એટલે તનાવ ઊભે પીડા એ જ છે કે જેને આપણે છોડવા માગતા
થાય છે. આ તનાવને કારણે મૂછી આવી જાય નથી એ છૂટી જાય છે, ઇચ્છાએ છૂટતી નથી છે. તનાવ જ્યારે સીમાની બહાર જાય છે, એટલે જ આપણે તેને મૃત્યુ કહીએ છીએ,
* ત્યારે બેહોશી આવી જાય છે. માણસ બેહેહકીકતમાં તે મૃત્યુ નથી પણ ન જન્મ છે. શીમાં મરતે હોય છે. આ બેઠેથી થોડી ઇચ્છાઓ પ્રગાઢ હોય છે એ આપણને પજવું
છે એ આપણને જ પળેની હોય કે દિવસના દિવસોની હેય જૂનું થયું હોય તે પણ છટક્યા દેતી નથી.
છે એમાં કશો ફરક પડતું નથી. બેશી મોટું વાસનાના જોરે આપણે શરીરથી બંધાયેલા
બંધન છે, કશું યાદ રહેતું નથી. કેટલાય છીએ મૃત્યુ સમયનું દુઃખ એ છે કે જે મારું
જનમે આમ પસાર થઈ ગયા હોય છે આ છે એમ માનતા હતા તે પકડમાંથી છટકી જાય છે. બેહોશી એટલી ઊંડી અને પ્રગાઢ છે કે હર હું શરીર નથી એવું જ્ઞાન અને
જન્મ ના જન્મ માલુમ પડે છે. આ મૂચ્છ
એવી છે કે અતીતની કઇ સ્મૃતિને પાછળ હું આત્મા છું એ બધા
છોડતી નથી. કશું યાદ રહેતું નથી. જે વારંવાર એનું નામ કોન્સર્ગ
__આપણે કરી ચૂક્યા છીએ એ ફરીથી કરીએ મૃત્યુમાં જે અનુભવ થાય છે જે ઘટના છીએ અને આમ ઘટમાળ ચાલ્યા કરે છે. ઘટિત થાય છે એ ધ્યાનમાં ને થઈ જાય તે મુક્તિ મળતી નથી. અંતરતપની યાત્રાને સાર્થક કરી શકે છે. કોયે- ધ્યાનમાં પણ આવી ઘટના ઘટિત થાય છે. સંગને અથ છે મૃત્યુને સહજતાથી સ્વાભાવિક એમાં ભલે શરીર છૂટતું નથી પણ તુ ઈચ્છાઓ રીતે સ્વીકાર કરે. ધ્યાનમાં મૃત્યુ જેવી પ્રતીતિ અને વાસનાઓ છૂટી જાય છે શરીર ભલે રહે થાય અને શરીરને પકડવાની ઈચ્છા-આકાંક્ષા ન પરંતુ શરીરને પકડવાની મનની જે વાસના છે થાય તેનું નામ કાત્સગ સહષ, શાંતિ અને તે ખતમ થઈ જાય છે. મન કેઈને પકડવા માટે
For Private And Personal Use Only
