Atmanand Prakash Pustak 093 Ank 07 08

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

મે-જૂન ૯૬ ]
૩૯
વગેર વાદના અનુભવ માત્ર એકલી જીભ જ પ્રશ્ન કરે કે તમે શરીરથી ભિન્ન એવા આત્માને કરે છે. હાથ કેમ નથી કરતા? જ્યારે હાથ આ બધાનો જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા કહે છે, તે દેડની મૃત અને જીભ બ ને શરીરના અવયવ છે અને અવરથામાં જોવા સાંભળવા નું કામ કેમ નથી બંને માં પંચમહામૃત સમાન છે. આ ભિન્નતા એ કરતો ? તેને ઉત્તર સ્પષ્ટ છે કે એ સમયે બતાવે છે કે દેહથી ભિન્ન એવું બીજું કોઈ મૃતકનો આત્મા શરીરમાંથી નીકળીને અન્યત્ર તત્તવ છે, જે આ બધાનું સંચાલન કરે છે. જે ચાલ્યો જાય છે, જ્યાં મૃતકને કેમ અનુસાર દેડ અને ઇંદ્રિયે જ એનું સંચાલન કરતી યોનિ મળે છે. હત, તે મૃત શરીર અને એ શરીર સાથે જે કઈ એમ કહે કે દરેક ઇંદ્રિય પિતાનું સંબંધિત ઇદ્રિય કેમ સંચાલન નથી કરતી? નિયત કાર્ય જ કરી શકે છે અને તેનાથી બીજી
તમે અહીંયા વ્યાખ્યાન સાંભળવા બેઠા છે, ઇંદ્રિયનું કાર્ય નથી થઈ શકતું. આમ ઈદ્રિયોથી પરંતુ કાનમાં આંગળી નાખીને અને આંખો જ કામ ચાલતું હોય, તે આત્માને માનવાની વધુ પહોળી કરીને વ્યાખ્યાન સાંભળવા ઈચ શી જરૂર ? આનો ઉત્તર અગાઉ આપે છે, તો શું સાંભળી શકશે? આખો જોવાનું કામ કરે તેમ છતાં પાંચ ઇંદ્રિયેથી ભિન્ન આત્મતત્વને છે અને કાન સાંભળવાનું, પરંતુ આ વ્યવસ્થાને અલગ માનવાની વાતને ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ કરું. ઊલટાવી દેવામાં આવે તે ? એટલે કે આંખો ધારો કે તમે પાપડ ખાવ છે. આ સમયે બંધ કરીને કાન પાસે જવાનું કામ કરાવવામાં જીભ તેને સ્વાદ જાણી રહી છે. નાક તેની આવે તે કોઈ વસ્તુ જોઈ શકાશે નહીં એ રીતે સુગંધને અનુભવ કરી રહ્યું છે. આંખો તેનો જે કાનમાં આંગળી નાખીને, આંખે પાસે આકાર જોઈ રહી છે. કાન તેનો ચરચર થવાસાંભળવાનું કામ લેવામાં આવે તે તમે સાંભળી વાળે શબ્દ સાંભળી રહ્યો છે અને હાથ તેના નહીં શકે. જે ઇંદ્રિય જે કાર્યો માટે છે તે જ સ્પર્શનો અનુભવ કરી રહ્યો છે. ઇદ્રિના આ કાય તેનાથી થઈ શકે છે, બીજું નહીં. પાંચ વિષયનું સમ્મિલિત જ્ઞાન તે કોઈ પણ ઇંદ્રિયોને રાજા : આત્મા
એક ઇંદ્રિયને થવું અસંભવ છે, કારણ કે એક હું સુખી છું કે હું દુઃખી છુ એવું જ્ઞાન
A ઇદ્રિય માત્ર પોતાના જ નિયત વિષયને જાણે કે શું આંખ વગેરે કઈપણ ઇદ્રિયને થાય છે ? અનુભવી શકે છે. ના. આ જ્ઞાન તે આ બધી ઇદ્રિના રાજા જે એક જ ઇદ્રિય રૂપ, રસ, ગધ, સ્પ આત્માને જ થાય છે. હકીકતમાં વાત એવી છે અને શબ્દ આ પાંચેય વિષયને જાણી શકે તે ક, સાંભળવા, જેવા, સુંઘવા, ચાખવા સુખ- પાંચેય ઇંદ્રિયોને જુદી જુદી બનાવવાની જરૂર દુઃખ કે ઠંડી-ગરમીનો અનુભવ કરનાર કોઈ શા હતી ? આ જ કારણે છે કે આ પાંચેય બીજી જ છે. કાન, આંખ વગેરે તે સુંધવા, ઇંદ્રિયાએ ગ્રહણ કરેલા વિષયે પાંચ ઇદ્રિના ચાખવા વગેરે કાર્ય માટેનાં ઉપકરણ ( સાધન ) સિવાય જે જાણે છે તે તમારો જ્ઞાતા- દષ્ટ આત્મા છે. તે સાંભળવાવાળો, જેવાવાળો, સુંઘવાવાળો જ છે, જે એક સાથે આ પાંચેય ઇદ્રાના સુખ-દુખ, ઠંડી-ગરમી વગેરેનો અનુભવ વિષયોનું ગ્રહણ અને અનુભવ કરે છે કરવાવાળા આત્મા છે.
એક બાજુ ઉદાહરણ જોઈએ. જો ઇંદ્રિયો જ આ કામ કરી શકતી હોત તમે મારા વ્યાખ્યાનના શબ્દો સાંભળો છે, તે તે મૃત અવસ્થામાં કેમ નથી કરતી? કે એના એ જ શબ્દ હંમેશા તે બોલી શકાય