Atmanand Prakash Pustak 089 Ank 12

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

હોય છે. સ્વાદેન્દ્રિય માનવને બાળપણથી પ૫ણ ત્રણ વિશેષગુણવાળું જે વચન બોલવું તે સત્ય સુધી વળગી રહેલી છે. આમ રસનાનું આક્રમણ વચન કહેવાય. અથવા લીધેલી શુભ પ્રતિજ્ઞા જ માનવ ઉપર વધુ હોવાથી, સ્વાદેન્દ્રિય ઉપર પાળવી તે પણ સત્યવચન કહી શકાય. સત્ય તે વિજય મેળવવા, એમણે ઉપવાસ કરવાનું કહ્યું છે પરાપૂર્વથી જગતનાં પ્રત્યેક ધર્મમાં સવીકારાયેલે વળી, ભૂખથી ઓછું ખાવું તે ઉદરી તપ અગત્યને ધર્મ છે. કહેવાય આ બે ધથી સ્વાદેન્દ્રિય ઉપર અવશ્ય (૮) પવિત્રતા : શૌચ : આ આઠમો ધર્મ સંયમ કેળવી શકાય અને તેની ઉપર વિજય છે. દાતણ, નાન, મજજન આદિની પવિત્રતા પ્રાપ્ત કરી શકાય તૃતીયપ્રકાર સત્યાગ આમાં દ્રવ્યશૌચ કહેવાય છે જ્યારે અધ્યવસાયની પરિસ્થિતિ રસકસવાળા પદાર્થોને યથાશક્તિ ત્યાગ કરવો શુભ રાખવી તે ભાવશૌચ કહેવાય છે. આમાં તથા ઘી, દૂધ, દહી, તેલ, ગોળ વગેરે વસ્તુઓ ગ્રહથને બન્ને પ્રકારનાં શૌચ હોય છે, જ્યારે તથા તેની બનેલી વસ્તુઓમાંથી હંમેશાં થોડે મોક્ષમાર્ગાભિમુખી મુનિને મુખ્યત્વે ભાવશૌચ ઘણો ત્યાગ કર તેને ૨હત્યાગ કહે છે. કાયાનું હોય છે. દમન કરવું, પછી પિતાના શરીરનાં અગે પાંગને
ગોપાંગને (૯) અપરિગ્રહઃ અકિંચન ધર્મ: એમાં કોઈ
હા , સંયમમાં રાખવાં, આ છ પ્રકારના બાહા ત”ના પ
પણ જાતને પરિગ્રહ નહિ તે અપરિગ્રહ. અપરિપ્રકારો છે. આ બાહ્ય તપ સાધ્યા પછી આ ગ્રહ એટલે શૂલ કે સૂમ, સ્થાવર કે જંગમ મહાવીરસ્વામી આપણને આભ્યન્તર તપ પ્રત્યે કઈ પણ પ્રકારના પદાર્થો ઉપર મૂછને અભાવ, કરી જાય છે. બાહ્ય તપની જેમ આભ્યન્તર તપ સંચમ કરવાની વૃત્તિ ઉપર સંયમ. પણ છ પ્રકારનું છે. આભ્યન્તર તપમાં પ્રથમ સ્થાન પ્રાયશ્ચિત્તનું છે. પ્રાયશ્ચિત્ત દ્વારા આત્માની
(૧૦) બ્રહ્મચર્ય શ્રી મહાવીર પ્રભુના સમ. શુદ્ધિ થાય છે, માનવને પિતાના કર્યો પ્રત્યે યમાં ધર્મોપદેશકે માં નીતિશૈથિલ્ય પ્રવર્તમાન હત તટસ્થતાથી નિરખવાની તક મળે છે અને ભવિષ્યમાં અને તેથી જ “ કાલાદિ દેના કારણે કેટલાક ભૂતકાળનાં પાપ ન થાય તેની સલામતી રહે છે. મન્દબુદ્ધિવાળા અપરિગ્રહ વ્રતને યથાર્થ પ્રાયશ્ચિત્ત પછી વિનય, સેવા, ધ્યાન, કાયેત્સગ અર્થ ન સમજવાન કરે છે અપરિગ્રહમાં સ્ત્રીઓને અને સધાય એ છ આત્યંતર તપના પ્રકારો છે. સ્થાન આપતા નહતા તેથી ત્યાગ ધમની પવિત્ર
તાને હાનિ ન પહોંચે એ માટે તે અપરિ આમ તપધમના બાર પ્રકારો છે.
ગ્રહને અથે સંકુચિત બનાવી અપરિગ્રહમાં (૬) સંયમ : પાંચ મહાવ્રત અને આણુવ્રત સ્ત્રીઓને સ્થાન આપતા નહતા. તેથી ધર્મ માં ઇત્યાદિ વ્રતનું અંગીકાર કરવું તે સંયમ ધમ પૂરેપૂરું પાવિગ્ય આણવા માટે, મહાવીર પ્રભુએ કહેવાય છે એ સ યમધમના ૧૭ પ્રકારો છે. બ્રહ્મચર્યને અત્યંત મહત્વ અપેલું. તેથી ચાર ઇન્દ્રિયનિગ્રહને પ્રત્યેક ધર્મમાં મહત્વનું સ્થાન મહાવ્રત ચાલતાં હતાં તેની જગ્યાએ પાંચ કર્યા. આવ્યું છે અને સંયમ દ્વારા પ્રત્યેક ઈન્દ્રિય ઉપર અને અપરિગ્રહમાંથી બ્રહ્મચર્ય વ્રતને અલગ પાડી વિજય મેળવી શકાય છે. આ સંયમધમ પણ દીધું. બ્રહ્મચર્ય એટલે માત્ર મૈથુનનો કે સ્ત્રીને અહિંસાની જેમ વ્યાપક અર્થ માં લેવાનું છે. પર્સને ત્યાગ એટલું જ નહિ પણ સંપૂર્ણ સંયમધર્મ એટલે ટૂંકમાં, આહાર, વિહાર તથા સંયમપૂર્વક મન, વચન અને કાયાને નિગ્રહ પ્રત્યેક ઐહિક સુખની ઇચ્છા પર વિજય કરી કામવાસના પર કાબૂ મેળવે તે છે.
(૭) સત્ય : પ્રિય હિતકારી અને સાચું એ આ દશ પ્રકારના યતિ ધર્મ અર્થાત્ સાધુ ધમ ૧૩૪ ]
[આત્માનંદ-પ્રકાશ