Atmanand Prakash Pustak 088 Ank 03

Author(s): Pramodkant K Shah, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 12

વિમુખ રહે તે “મિચ્છાવ મહિનાય” કહેવાય છે. (૨) મિશ્ર મિહનીય :- સારા નરસાની પરખ કરવાની વિવેક બુદ્ધિ હજી પ્રગટી ન હોય તેવી અનિશ્ચિત અવરથાને “મિશ્ર મહનીય ” કહેવાય છે. (૩) સભ્યત્વ મેહનીય :- આને ઉદયમાં સમકિત ગુણાનો ક્ષેપક્ષમ થાય છે પરંતુ સમકિત ને ક્ષય થતું નથી. ચારિત્ર-મેહનીય:- તેના બે ભેદ છે. (૧) કપાય ચારિત્ર મેહનીય (૨) કષાય ચારિત્ર મોહનીય. કષાય ચારિત્ર મેહનીયના ચાર ભેદ છે :- કોધ, માન, માયા, અને લેભ. આ ચારના વળા ચાર ભેદ છે. અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાન, અને
જવલન, ચાર કષાયને ચાર ભેદ વડે ગુણતા કુલ ૧ ૬ પ્રકૃતિ કષાય ચારિત્રની થાય છે નાકષાયની નવ પ્રકૃતિ છે. હાસ્ય, શત, અરતિ, શાક, ભય, દુગછા, સ્ત્રીવેદ, પુરૂષદ, અને નપુંસક વેદ છે. આ પ્રમાણે ચારેત્ર મિહનીયની કુલ ૨૫ પ્રકૃતિ છે. આમ મોહનીય કમની કુલ ૨૮ પ્રકૃતિ થાય છે.
સમ્યકત્વ કયા કેમ પ્રાપ્ત થાય છે તે સમજવા જેવું છે. જે ની આયુષ્ય કઈ સિવાય સાય પ્રકારનાં કર્મોની સ્થિતિ ખપીને ઘટી જવા પામે છે. અને આ સાતેય પ્રકારનાં કમોની રિથતિ ઘીને એકલી હદ સુધી ઘટી જાય છે કે – એ સાતેમાંનું કંઈ પણ કર્મ, એક કટકાટ સાગરોપમની સ્થિતિથી અધક સ્થિતિનું તે રહેવા પામતું નથી, અને જે એક કટાકેદ સાગરોપમ જેટલા કર્મની સ્થિતિ શેષ રહી, તે સ્થિતિમાંથી એક પોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલિ સ્થિતિ ખપી જવા પામે છે ત્યારે તે જીવો ગથિદેશને પામેલ છે કહેવાય છે. આવા જ પિતાના કર્મ સ્થિતિની આટલે લધુતા તથા પ્રવૃત્તિકરણ દ્વારા પામે છે. હવે સ ગુદન ગુણને પામવા માટે સંન્થિને ભેદવી અનિવાર્ય છે. ગ્રન્થિશે આવેલા જીવોએ, સૌથી પહેલો પુરુષાર્થ ચંન્થિને ભેદવા કરવાનો હોય છે. ગ્રન્થિદેશે આવી પહોંચેલો જીવ અપૂર્વ કરશું દ્વારા ગ્રન્થિને ભેદનારો બને છે. કરણ એટલે આત્માને પરિણામ વિશેષ.
આત્મા પિતાના અપૂર્વ પરિણામના બળે ઝેન્થિને ભેટે છે. ચંન્થિ એટલે ગાઢ રાગ દ્વેષના પરિણામ રૂપી કમ જનિત ગાંડ છે. તે આત્માથી મહા મુશ્કેલી એ ભેદી શકાય છે, અપૂર્વકરણને પામેલ છવ, પછી તરત ને તરત જ અતિવૃત્તિકરણને પામે છે. અતિવૃત્તકરણના પાશામથી આત્માને સમ્યગૂદશ ગુણ પ્રગટ થાય છે.
સમ્યગૅદશનના ત્રણ પ્રકાર છે. (૧) ઉપશમ સમકિત. (૨) ક્ષયપામ સમકત. (૩) ક્ષાયિક સમકિત, મોહનીય કમની સાત પ્રકૃતિ. (1) અનંતાનુબંધી કેધ. (૨) અનંતાનુબંધી માન. (૩) અનંતાનુબંધી માયા. (4) અનંતાનુબંધી લે. (૫) મિથ્યાત્વ મેહનીય. ૬) મિશ્રમેહનીય. (૭) સમ્યકત્વ મેહનીય. આ સાતે પ્રકૃતિને ઉપશમ, ક્ષયપશમ, અને ક્ષય થવાથી તે પ્રકારના સમકિત ભાવના જીવને પ્રગટ થાય છે. સમકિત પામવાથી જીવ અવશ્ય અપરાવર્તન કાળમાં મુક્તિ પામે છે. સમકિતની પાછળ જ્ઞાન અને ચારિત્ર અનુગામી થતાં મોક્ષમાર્ગ બને છે. ભવબ્રમણ કરતાં જીવને ક્ષાયિક સમક્તિ એક પાર, ઉપશમ સમકિત પાંચવાર અને પરામિક સમકિત અસંખ્વાર પ્રાપ્ત થાય છે.
સમિતિનાં પાંચ લક્ષણ છે. જેના વડે સમકિત પણ ઓળખાય છે. તેને લક્ષણો કહેવાય છે. પહેલું લક્ષણ “ઉપશમ” છે. જે કંધના ત્યાગરૂપ હિતકારી છે. જે અપરાધ કરનાર ઉપર મનથી પણ ખરાબ વિચારતા નથી. સમતા રાખી તેનું હિત થાય તેમ વર્તે છે. બીજું “સંવેગ” છે. જે
આમાનંદ-પ્રકાશ