Atmanand Prakash Pustak 086 Ank 11 12

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 14

મારી
܀܀܀܀܀܀܀
ભારતિય સંસ્કૃતિ માનવ સંસ્કૃતિ છે
સ : રાયચ ૬ મગનલાલ શાહ
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀ܪ܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
સ'સ્કૃતિ જીવનની સૌરભ છે, મનનુ` માધુ છે, હૃદયની પવિત્રતા છે. સાહિત્યના પ્રકાશ છે. સભ્યતાની પ્રયાગશાળા છે. સમાજની ક્રાંતિ છે. ભાવનાનું ઉપવન છે. અને આત્માની શક્તિ છે.
સંસ્કૃતિ એ વિદ્વતાના—પાંડિત્યના પર્યાયવાચક શબ્દ નથી. ગણીગાંઠી વ્યક્તિઓની જન્મ-મૃત્યુની તિથિનું સ્મરણ કરવું એજ સસ્કૃતિ નથી, મોટી માટી સુ‘દર કલ્પનાઓના ઘેાડા દોડાવવા એપણુ સંસ્કૃતિ નથી,
અને
માણસ જ સંપૂર્ણ" જ્ઞાન, જ્ઞાન, ધર્મ શાસ્ત્રાના ઘડવૈયા છે, તે ચમત્કારોના સર્જક છે, અને પ્રકૃતિની શક્તિઓના સંચાલક છે. માનવીને હરાવી શકે તેવું આ દુનિયામાં કોઇ જ શ્રેષ્ઠ પ્રાણી
નથી
ન મામુલાત શ્રેષ્ટતર' ft)નિત સ ંસ્કૃતિ માનવજીવનમાં અભિનવ ક્રાંતિ જન્માવે છે, તે મનાવૃત્તિઓન બદલી નાખે છે. જીવનને પવિત્ર કાર્યોથી શોભાયમાન કરે છે. અને વિચારામાં વિશુદ્ધિ લાવે છે. સંસ્કૃતિ પ્રેય વ્યક્તિનું જીવન
૧૭°
જગતના બુદ્ધિશાળી ચિંતકે એ માનવજીવનનું પણ જીવનમાં જે ઊંચા સંસ્કારનું સિંચન પૃથ્થકરણ કર્યુ છે. આ પૃથ્થકરણ પ્રયાગશાળાની કરે, વિવેક મુદ્ધિને જાગૃત કરે અને આત્મ-પેલી કાચની નળીમાં થતું નથી. પર ંતુ “સત્યં નિરીક્ષણની પ્રબળ પ્રેરણા આપે એજ સસ્કૃતિ છે. શિવ' સુદરમ્ '' ની કસોટી ઉપર કસીને થાય છે, ભારતીય સંસ્કૃતિ વિશ્વની એક મહાન સંસ્કૃતિ તેમણે કહ્યું : “માનવીનુ જીવન આદર્શોના બીબામાં છે. આ સંસ્કૃતિ જુના જમાનાથી યુગાના યુગોથીહાળેલા જેવુ નથી. તે તે વૃક્ષ પર ખીલેલાં ફુલ જેવુ' છે, મટન દખાવતા જ ખેંચી શકાય તવા ફાટા નથી, પીછી અને આંગળીઆની કારીગરીથી દેરવામાં આવેલુ' ચિત્ર છે.”
શુક્રના તારાની જેમ પોતાના તેજ અને પ્રભાતથી સમગ્ર વિશ્વને આકર્ષી રહી છે. તેના પ્રકાશ દર સુદૂરના ક્ષેત્રામાં પણ પ્રસરેલા છે. તેણે કેટલાય રાષ્ટ્રો અને માનવ જાતિઓને માર્ગદર્શન આપ્યુ છે. ભારતીય સ'સ્કૃતિ માનવ સસ્કૃતિ છે.
***
કલાત્મક હેાય છે. આ જીવન અગરખત્તી જેવું સુગંધમય, તાજા ગુલાબ જેવું ખીલેલું, સાકર કે મધ જેવુ' મીઠુ, મલમલ જેવુ. મુલાયમ, સૂ જેવુ તેજસ્વી, દીવા જેવું પ્રકાશમાન, ચંદ્ર જેવું શિતળ, સિંહ જેવું નિર્ભય અને કમળ જેવું નિલે`પ હાય છે, અને તેના જીવનમાં આચારની પવિત્ર ગંગા સાથે વિચારની યમુનાના સુભગ
સમન્મય થાય છે.
માનવ પ્રકૃતિ અને પરમાત્મા વચ્ચેની અજબ કડી છે. તેની એકતરફ દેવ છે અને બીજી તરફ દાનવ છે, એક તરફ શિવ છે અને બીજી તરફ શયતાન છે. માનવ વચ્ચેાવચ્ચ ઉભા છે, તે ગમે તે તરફ વળી શકે તેમ છે. તે દેવ પણ બની શકે છે અને રાક્ષસ પણ બની શકે છે, દેવ બનવામાં તેના વિજય છે અને રાક્ષસ બનવામાં તેના પરાજય છે. દેવત્વની સ્થાપના કરીને દાનવતાના નાશ કરવા માટે કટિ બુદ્ધ થવું એ જ માનવતા છે, સસ્કૃતિ છે.
સંસ્કૃતિનું ફુલ સત્ સંસ્કાર- સુસ'સ્કારોની વેલ પર જ પાંગરે છે, ખીલે છે અને મહેકે છે. વીસમી સદીને વિજ્ઞાનનુ વરદાન મળ્યુ છે, રોકેટ
આત્માન’ઇ-પ્રકાશ